گام نخست عمل‌گرایی
دیدار «محمود عباس» با «دونالد ترامپ»
این تصویر معنای زیادی داشت. حماس با فتح غزه تصور می‌کرد توانسته است به پیروزی بزرگی دست یافته و بخشی از خاک فلسطین را آزاد مي‌کند. همچنین این جنبش تصور می‌کرد توانسته است به گفته خودش جریان «سازش» را که از اسلو شروع شده بود و در قامت دولت خودگردان تجسم می‌یافت، منکوب کند. آن گوشی تلفن و صدازدن کاندولیزا رایس درواقع چیزی جز تمسخر دولت خودگردان و روند فرساینده مذاکرات صلح یا به نظر حماس «مذاکرات سازش» نبود. اکنون ١٠ سال بعد از این ماجرا حماس به همان جایی رسیده است که روزی آن را مسخره می‌کرد. البته این امر می‌تواند درعین‌حال نشانگر «درایت» و «واقع‌بینی» و فاصله‌گرفتن از «شعارزدگی» و کاهش «هزینه‌های نسنجیده»ای باشد که در سال‌های گذشته این گروه بر خود و کل مبارزات فلسطینی‌ها هموار کرد. حماس این اواخر به‌شدت تحت فشار بود و بیم یک جنگ جدید در غزه می‌رفت؛ شکاف بین گروه‌های فلسطینی که از زمان اشغال غزه از سوی حماس به یک معضل بزرگ و لاینحل تبدیل شده بود و امکان فعالیت یک دولت فلسطینی در دو منطقه غزه و کرانه‌باختری را با موانع متعددی مواجه کرده بود. مشکلات حماس با مصر از یک‌سو و با سایر کشورهای عرب به‌ویژه محور عربستان از سوی دیگر در کنار مشکلات اخیر این جنبش با محور مقاومت به رهبری حزب‌الله لبنان، اخراج نیروهای حماس از سوریه و زاویه پیداکردن با جمهوری اسلامی ایران، تهدیدهای آمریکا و کشورهای غربی برای «تروریستی» معرفی‌کردن این گروه همه‌وهمه شرایطی را به وجود آورد که جنبش حماس را مجبور به تجدیدنظر در اساسنامه خود کرد. انتشار سند جدید حماس پاسخی است به این نیازها و ضرورت‌ها. حال باید منتظر بود و دید که این پاسخ تا چه حد می‌تواند حماس را از انزوای کنونی‌اش خارج کند.
اعلام سند جدید
شامگاه روز دوشنبه، «خالد مشعل»، رئیس دفتر سیاسی حماس، در دوحه قطر سند جدید این جنبش را رونمایی کرد. در این سند که تقریبا ٣٠ سال بعد از تأسیس این جنبش منتشر می‌شود، برای اولین‌بار حماس با تشکیل یک کشور فلسطین بر مرزهای ١٩٦٧ تأکید کرده است. در این سند هرچند اسرائیل به رسمیت شناخته نشده اما درعین‌حال موجودیت آن را به طور ضمنی پذیرفته است. در این سند همچنین جنبش حماس از اخوان‌المسلمین فاصله و تصمیم گرفته است نسبت به تحولات داخلی فلسطین نرمش بیشتری نشان دهد.
خالد مشعل در یک کنفرانس خبری گفت: این سند مرجع ما در عملکرد سیاسی روزانه است. حماس هرگز جایگزینی برای جنبش فتح یا هیچ کسی نخواهد بود. سند جدید به معنای به‌رسمیت‌شناختن اسرائیل نیست و ما مقاومت در برابر اشغالگران با هر شیوه و ابزاری را یک حق مشروع می‌دانیم. خالد مشعل گفت: تصمیم به تنظیم سند سیاسی جدید از چهار سال پیش اتخاذ شده بود و تدوین پیش‌نویس این سند دو سال به طول انجامید.
واکنش‌های منطقه‌ای
«بنیامین نتانیاهو»، نخست‌وزیر اسرائیل گفت حماس به دنبال فریب و گمراهی جهان است اما هرگز موفق نخواهد شد. او افزود: رهبر جنبش حماس هر روز به کشتار دسته‌جمعی یهودیان و نابودی اسرائیل دعوت می‌کند. کابینه اسرائیل نیز با صدور بیانیه‌ای تأکید کرد تا زمانی که این گروه سلاح خود را زمین نگذاشته و از مقاومت خشونت‌بار دست نکشد، تغییر شکل حماس را نمی‌پذیرد. در این بیانیه آمده است: «در روزی که حماس حفر تونل‌ها را متوقف کند و منابعش را به ایجاد زیرساخت‌های شهروندی معطوف نماید و همچنین زمانی که آموزش کشتن اسرائیلی‌ها را پایان دهد، آنگاه تغییر واقعی خواهد بود».
رونمایی از سند جدید حماس واکنش‌های گسترده‌ای در رسانه‌های عربی داشت. شبکه الجزیره قطر درخصوص سند حماس نوشت: سند اصول و سیاست‌های کلی جنبش، تشکیل کشور مستقل فلسطینی با حاکمیت کامل به پایتختی شهر قدس در مرزهای چهارم ژوئن ١٩٦٧همراه با بازگشت آوارگان و پناهندگان به منازل خود را یک چارچوب توافقی ملی مشترک می‌داند و تأکید دارد هرگز ذره‌ای از خاک فلسطین را تحت هیچ شرایط، فشار و حتی تداوم اشغالگری رژیم صهیونیستی کنار نخواهد گذاشت. شبکه سعودی «العربیه» اما گفت: حماس در این سند شیوه خود را تغییر داده و تلاش دارد به باشگاه پذیرفته‌شدگان در سیاست منطقه‌ای بپیوندد. روزنامه «الحیات» نیز نوشت: حماس تلاش دارد از طریق این سند - که واقع‌گرایی سیاسی این جنبش را نشان می‌دهد- به مشروعیت عربی و جهانی دست یابد. پایگاه مصری «صدی‌البلد» نوشت: حماس باید از جنبش فتح عذرخواهی کند. دراین‌میان برخی سایت‌ها و نشریات عربی دیگر با تندی از سند جدید حماس استقبال کرده و آن را نوعی «دیکته قطر» و «وطن‌فروشی» توصیف کردند.
«عبدالباری عطوان»، سردبیر روزنامه فرامنطقه‌ای «رای‌الیوم» و تحلیلگر مسائل عرب، در واکنش به سند جدید سیاسی حماس نوشت: حماس تحت فشار هم‌پیمانان غربی و منطقه‌ای خود این سند را فراهم کرده که جز مصیبت‌های جدید مانند گذشته چیزی برای مردم فلسطین در بر ندارد. هنوز جنبش حزب‌الله لبنان یا دولت‌هایی مانند سوریه و ایران به این سند واکنشی نشان نداده‌اند.
واکنش‌های غربی
شبکه تلویزیونی فرانس٢٤ در گزارشی نوشت: با پذیرش مرزهای ١٩٦٧ از سوی حماس، شاهد تغییر لحن این گروه و تلاشی بر تلطیف وجهه خود هستيم. حماس در این سند همچنین خود را از گروه اخوان‌المسلمین دور نگه داشت؛ اقدامی که به نظر با هدف بهبود روابط با مصر و کشورهای حوزه خلیج‌فارس صورت گرفته است. این شبکه ادامه داد: با تغییر موضع حماس به پذیرش مرزهای ١٩٦٧، این گروه خود را هرچه بیشتر هم‌راستا با رقیب سیاسی خود، فتح، قرار می‌دهد، چراکه «محمود عباس»، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین، قرار است امروز با «دونالد ترامپ»، رئیس‌جمهوری آمریکا دیدار کند. روزنامه تایمز لندن نوشت: حماس از یهودی‌ستیزی دست برداشت و روزنامه گاردین در گزارشی نوشت «هدف از این سند جمع‌کردن گروه‌های فلسطینی و پیشبرد روند صلح» است. این روزنامه انتشار سند جدید حماس را یک «عقب‌نشینی بزرگ» توصیف کرد. «وال‌استریت‌ژورنال» در آمریکا نوشت: «حماس از نابودی اسرائیل دست کشید». «جاناتان چانرز»، تحلیلگر سابق تروریسم در خزانه‌داری آمریکا، نیز گفت حماس به این وسیله سعی می‌کند سهم بیشتری از بازار به دست آورد. به گفته او، هرچند این یک تغییر قابل ملاحظه به شمار می‌رود «اما فکر نمی‌کنم دولت ترامپ موضع خود را نسبت به این گروه تغییر دهد زیرا انتشار یک سند در مرحله حرف است و هنوز در عمل چیزی به اثبات نرسیده است».
شرق
