ماهیگیری از آب گل‌آلود
قریب به ١٢ روز از قطع روابط دیپلماتیک شش کشور عربی با قطر می‌گذرد؛ روزهایی که در آن نشانه مشخصی از بهبود روابط دیده نمی‌شود و تاکنون میانجیگری‌ها با ابتکار عمل کویت، راه به جایی نبرده است. پادشاه کویت بلافاصله بعد از وقوع این بحران، راهی عربستان سعودی و امارات شد تا زمینه را برای مذاکره از طریق دریافت و انتقال خواسته‌ها و شروط حکام سعودی و اماراتی فراهم آورد؛ خواسته‌هایی که در رأس آنها می‌توان به حمایت‌نکردن از اخوان‌المسلمین و حماس، قطع روابط با ایران و همچنین پایان‌دادن به فعالیت شبکه الجزیره اشاره کرد. پاسخ قطری‌ها قاطع بود. آنها گفتند که در سیاست خارجی‌شان تغییر ایجاد نمی‌کنند. موفق‌نبودن کویت در میانجیگری طبیعتا پای کشورهای جدیدی را به میانجیگری میان قطر و ائتلاف عربی باز می‌کند که در میان آنها ترکیه و ایالات متحده از شانس بیشتری برخوردار هستند.
ترکیه و حمایت تمام‌قد از قطر
هنوز یک روز از آغاز بحران قطر نگذشته بود که کاربران شبکه‌های اجتماعی در قطر، از ورود محصولات ترکیه به این کشور خبر می‌دادند. ترکیه در ادامه نیز با اعزام نیرو به یک پایگاه نظامی در قطر، حمایت همه‌جانبه خود را از این کشور نشان داد. البته نباید فراموش کرد ترکیه به‌عنوان یک کشور در حال توسعه، بیش از هر زمانی به بازارهای جدید برای عرضه کالاهای خود نیازمند است. رویکرد پراگماتیستی حزب عدالت و توسعه در سیاست خارجی نیز ثابت کرده است که این کشور از انعطاف‌پذیری زیادی برای تغییر سیاست‌های منطقه‌ای در کوتاه‌ترین زمان ممکن برخوردار است. چرخش اردوغان به سمت پوتین بعد از تحریم‌های کارساز روسیه علیه این کشور، یک نمونه بارز از این انعطاف‌پذیری است. البته این عطش ترکیه برای بازارهای جدید بدون تردید در رقابت با ایران پسابرجام نیز تشدید می‌شود. شاید به همین خاطر باشد که علاوه بر حمایت‌های علنی رجب طیب اردوغان از قطر، روز گذشته مولود چاووش‌اوغلو، وزیر خارجه این کشور نیز برای تسریع روند میانجیگری با شیخ خالد الصباح، پادشاه کویت، دیدار کرد. چاووش‌اوغلو در این دیدار بر مواضع مشترک قطر با شورای همکاری خلیج فارس و عربستان از‌جمله در قبال بحران یمن و حمله به سفارت عربستان در ایران تأکید کرد.
یک بام و دو هوای آمریکا
هرچند جبهه مخالف قطر با حمایت‌های دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، کار خود را قوی و قاطع آغاز کرد؛ اما با گذشت زمان، قطر نه‌تنها توانست حمایت کشورهایی مانند ایران و ترکیه را به‌عنوان دو کشور تأثیرگذار در منطقه به خود جلب کند؛ بلکه برخی کشورهای اروپایی از‌جمله آلمان نیز در این مناقشه، طرف قطر را گرفتند. حال به نظر عقد یک قرارداد ١٢ میلیارد دلاری میان قطر و آمریکا، برای خرید جنگنده‌های اف ١٥ را باید نشانه حمایت آمریکا از قطر با وجود مواضع ترامپ علیه این کشور دانست. البته عده‌ای این مسئله را نشانه سردرگمی در دولت ترامپ در قبال اولین بحران بزرگ سیاست خارجی‌اش می‌دانند؛ بحرانی که تا حد زیادی از طرف خود ترامپ و بعد از سفر پر سر و صدایش به ریاض آغاز شد.
هرچند جبهه مخالف قطر با حمایت‌های دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، کار خود را قوی و قاطع آغاز کرد؛ اما با گذشت زمان، قطر نه‌تنها توانست حمایت کشورهایی مانند ایران و ترکیه را به‌عنوان دو کشور تأثیرگذار در منطقه به خود جلب کند؛ بلکه برخی کشورهای اروپایی از‌جمله آلمان نیز در این مناقشه، طرف قطر را گرفتند. حال به نظر عقد یک قرارداد ١٢ میلیارد دلاری میان قطر و آمریکا، برای خرید جنگنده‌های اف ١٥ را باید نشانه حمایت آمریکا از قطر با وجود مواضع ترامپ علیه این کشور دانست. البته عده‌ای این مسئله را نشانه سردرگمی در دولت ترامپ در قبال اولین بحران بزرگ سیاست خارجی‌اش می‌دانند؛ بحرانی که تا حد زیادی از طرف خود ترامپ و بعد از سفر پر سر و صدایش به ریاض آغاز شد.
درحالی‌که ترامپ علنا با متهم‌کردن قطر به حمایت از تروریسم به دفاع از ائتلاف عربی برخاست، جیمز متیس، وزیر دفاع و رکس تیلرسون، وزیر خارجه این کشور، کوشیده‌اند موضعی بی‌طرفانه‌تر در قبال بحران قطر اتخاذ کنند. در‌هر‌صورت، چه این مواضع ضد‌و‌نقیض نشانه‌ای از نابسامانی و اغتشاش در دولت ترامپ باشند، چه بخشی از سیاست «یکی به نعل و یکی به میخ»، برنده اصلی حداقل به لحاظ اقتصادی، خود آمریکا است که حالا یک قرارداد چند ده‌‌میلیاردی دیگر برای فروش تسلیحات نظامی با قطر را در جیب دارد؛ معامله‌ای شیرین برای آمریکایی‌ها و اقدامی اطمینان‌بخش برای طرف قطری. در‌این‌باره، به گزارش گاردین، یک مقام قطری این قرارداد را دلیلی بر حمایت ایالات متحده از قطر دانسته است. شاید به دلیل همین بذل و بخشش قطری‌ها در خرید جت‌های آمریکایی باشد که واشنگتن‌پست از تقلای رکس تیلرسون برای برگزاری نشستی با حضور وزرای خارجه عربستان، قطر و ولیعهد امارات خبر داده است. هرچند طبق گفته یکی از مقامات وزارت خارجه آمریکا، به علت شدت اختلافات و آمادگی‌نداشتن طرفین، احتمال برگزاری چنین دیداری ضعیف ارزیابی می‌شود. احتمال چنین دیداری با اظهار بی‌اطلاعی هیتر نوورت، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، درباره برگزاری چنین نشستی بیش‌از‌پیش کم‌ر‌‌نگ می‌شود. در‌هر‌صورت به نظر می‌رسد در شرایط کنونی رقابتی پایاپای میان ترکیه و آمریکا برای بهره‌برداری اقتصادی از بحران قطر در جریان است.
هادی آذری / روزنامه شرق
