یکی از پایه های ائتلاف عربی کشورهای حاشیه خلیج فارس فروریخت. کشورهای عربستان سعودی، مصر، بحرین و امارات متحده عربی با وارد کردن این اتهام به قطر که باعث بی‌ثباتی در منطقه می‌شود روابط دیپلماتیک با این کشور را قطع کرده اند.
عربستان سعودی، مصر، بحرین و امارات متحده عربی، کشور قطر را به حمایت از گروه های تروریستی از جمله اخوان المسلمین متهم کرده‌اند. عربستان سعودی گفته که این حرکت برای حفاظت در برابر تروریسم و افراط گرایی لازم است. گفته می شود عربستان همه نیروهای قطری را از جنگ در یمن خارج کرده است. عربستان گفت همه تماس های زمینی، دریایی و هوایی با قطر را قطع می کند و همه کشورهای برادر و دوست را دعوت به چنین کاری می کند.
در سال ۲۰۱۴ نیز اختلافاتی میان قطر و عربستان سعودی رخ داد که با میانجیگری کویت حل شد. اما اکنون عربستان پیشنهاد هر گونه میانجیگری را رد کرده است.
شبهه جزیره کوچک قطر جزو ثروتمندترین کشورهای جهان محسوب می شود و تاثیر به سزایی در اقتصاد جهانی دارد.
شکاف در شورای همکاری خلیج فارس
این اتفاق می تواند شکافی عمیق در شورای همکاری خلیج فارس نیز ایجاد کند و صف بندی های جدیدی را در منطقه خلیج فارس ایجاد کند. قطر اکنون عملا از این شورا اخراج شده اما از پنج عضو باقیمانده، دو عضو یعنی کویت و عمان هنوز حاضر نشده‌اند درخواست عربستان را برای همراهی در قطع رابطه با قطر بپذیرند.
این اتفاق می تواند شکافی عمیق در شورای همکاری خلیج فارس نیز ایجاد کند و صف بندی های جدیدی را در منطقه خلیج فارس ایجاد کند. قطر اکنون عملا از این شورا اخراج شده اما از پنج عضو باقیمانده، دو عضو یعنی کویت و عمان هنوز حاضر نشده‌اند درخواست عربستان را برای همراهی در قطع رابطه با قطر بپذیرند.
اهمیت شورای همکاری خلیج فارس به این دلیل است که این شورا متشکل از شش کشور شبه‌جزیره عربستان است که در سال ۱۹۸۱ در ابوظبی تأسیس شد. کویت، بحرین، عربستان سعودی، قطر، امارات و عمان این نهاد را پایه‌گذاری کردند تا خود را از پیامدهای انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ و همچنین جنگ عراق و ایران (۱۹۸۰) حفظ کنند. اعضای شورای همکاری خلیج فارس در عرصه سیاست خارجی، امنیتی و دفاعی، و تجاری و بازرگانی با هم همکاری دارند.
آیا این اتفاق می تواند به سود ایران باشد؟
روابط دوجانبه میان ایران و قطر همواره تحت تاثر عربستان سعودی و تیره و تار بوده است. پس از حمله به سفارت و کنسولگری عربستان سعودی در ایران روابط بین دو کشور به سردی گرایید، قطر این اقدام را محکوم کرد و سفیرش در تهران را فراخواند و همچنین وزیر امور خارجهٔ قطر طی نامه‌ای به سفارت ایران در دوحه اعتراض کشورش را اعلام کرد.
روابط دوجانبه میان ایران و قطر همواره تحت تاثر عربستان سعودی و تیره و تار بوده است. پس از حمله به سفارت و کنسولگری عربستان سعودی در ایران روابط بین دو کشور به سردی گرایید، قطر این اقدام را محکوم کرد و سفیرش در تهران را فراخواند و همچنین وزیر امور خارجهٔ قطر طی نامه‌ای به سفارت ایران در دوحه اعتراض کشورش را اعلام کرد.
در زمان جنگ ایران و عراق، قطر کمک‌های اقتصادی زیادی به صورت وام یا کمک بلاعوض به صدام حسین کرد.
در سال ۲۰۱۰ میلادی و در نشست میان هیلاری کلینتون، وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا، و نخست وزیر قطر، حمد بن جاسم بن جبر آل ثانی، نخست وزیر قطر اعلام کرد که اگر ایران تلاش‌برای رسیدن به سلاح هسته‌ای را ادامه دهد، رقابتی ناسالم در منطقه شکل خواهد گرفت.
این اختلافات در حالی است که ایران و قطر روابط اقتصادی تنگاتنگی در زمینه‌های اقتصادی و به ویژه صنایع نفت و گاز دارند و هردو مشترکاً بزرگترین منبع گاز طبیعی جهان را کنترل می‌کنند.
اما این بار به نظر می رسد معادلات منطقه خلیج فارس در حال تغییر است و نزدیکی قطر به ایران، و گسترش روابط این دو کشور عامل عصبانیت عربستان سعودی و متحدانش است.
جرقه های این تنش در اوایل خرداد ماه زده شد هنگامی که سخنانی منسوب به امیر قطر در رسانه های عربی منتشر شد. در این سخنان شیخ تمیم حمد آل ثانی، گفته بود که ایران یک قدرت اسلامی است و عقلانیتی در دشمنی با آن وجود ندارد. اگر چه ساعاتی پس از آن دولت قطر اعلام کرد که این خبر «جعلی» است و خبرگزاری رسمی آن کشور هدف حمله هکرها قرار گرفته، اما تماس تلفنی امیر قطر با حسن روحانی رئیس جمهور کشورمان و سخنانی که میان دو رئیس کشور رد و بدل شد عملا مهر تاییدی بر این اخبار بود.
روز ششم خرداد رسانه ها از تماس تلفنی شیخ تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر با حسن روحانی و تاکید طرفین بر گسترش روابط خبر داد. امیر قطر با تبریک پیروزی آقای روحانی در انتخابات ریاست جمهوری و فرا رسیدن ماه رمضان گفت: روابط ما با جمهوری اسلامی ایران، دیرینه، تاریخی و مستحکم است و ما خواهان تقویت بیش از پیش این روابط هستیم. حسن روحانی نیز در این تماس با تاکید بر حل مشکلات منطقه‌ای، فرقه‌گرایی را از آفت‌های بزرگ و برهم زننده امنیت منطقه توصیف کرده بود.
دیدار با قاسم سلیمانی
از دیگر عوامل اختلاف میان عربستان و قطر می توان به دیدار «محمد بن عبد الرحمن آل ثانی» وزیر امور خارجه قطر با «قاسم سلیمانی» ژنرال ایرانی و فرمانده سپاه قدس در جریان سفر غیر منتظره اش به بغداد آن هم قبل از رسیدن ترامپ به ریاض، اشاره کرد.
از دیگر عوامل اختلاف میان عربستان و قطر می توان به دیدار «محمد بن عبد الرحمن آل ثانی» وزیر امور خارجه قطر با «قاسم سلیمانی» ژنرال ایرانی و فرمانده سپاه قدس در جریان سفر غیر منتظره اش به بغداد آن هم قبل از رسیدن ترامپ به ریاض، اشاره کرد.
اکنون قطر با بایکوت شدن توسط کشور های عربی عملا در محاصره قرار گرفته و نزدیک‌ترین کشوری که می‌تواند با آن ارتباط لجستیکی داشته باشد ایران است. این وضعیت فرصتی برای ایران فراهم می‌آورد. اگر همراهی یا اتحاد ایران و قطر شکل بگیرد ضربه بزرگی به اتحاد کشور های عرب به سرکردگ عربستان سعودی برای انزوای ایران وارد خواهد شد.
سابقه اختلافات تاریخی میان عربستان و قطر
قطر و عربستان سعودی سابقه ای تاریخی در اختلافات مرزی نیز دارند که به میانه‌های سده نوزدهم باز می‌گردد. اختلافات مرزی و سرزمینی عربستان سعودی و قطر شامل باریکه‌ای از زمین‌های جنوبی قطر می‌شود. عربستان سعودی مدعی مالکیت ۲۳ مایل از سواحل جنوب شرقی قطر است و دو کشور در مورد مرزهای جنوب غربی و سلوا نیز با یکدیگر اختلافات ارضی دارند؛ بنابراین، اختلافات مرزی و سرزمینی میان دو کشور از خلیج «سلوا» واقع در جنوب باختری قطر آغاز و تا «خورالعدید» واقع در جنوب خاوری قطر امتداد می‌یابد. نسبت به اراضی جنوب شرقی قطر، ابوظبی نیز ادعاهایی دارد.
قطر و عربستان سعودی سابقه ای تاریخی در اختلافات مرزی نیز دارند که به میانه‌های سده نوزدهم باز می‌گردد. اختلافات مرزی و سرزمینی عربستان سعودی و قطر شامل باریکه‌ای از زمین‌های جنوبی قطر می‌شود. عربستان سعودی مدعی مالکیت ۲۳ مایل از سواحل جنوب شرقی قطر است و دو کشور در مورد مرزهای جنوب غربی و سلوا نیز با یکدیگر اختلافات ارضی دارند؛ بنابراین، اختلافات مرزی و سرزمینی میان دو کشور از خلیج «سلوا» واقع در جنوب باختری قطر آغاز و تا «خورالعدید» واقع در جنوب خاوری قطر امتداد می‌یابد. نسبت به اراضی جنوب شرقی قطر، ابوظبی نیز ادعاهایی دارد.
در سپتامبر ۱۹۹۲ نیروهای نظامی عربستان سعودی به قطر تجاوز کردند و بخش‌هایی از خاک این کشور را به تصرف درآوردند. به دنبال آن، قطر اجرای قرارداد مرزی ۱۹۶۵ با عربستان سعودی را به حال تعلیق در آورد و به عنوان اعتراض از شرکت در نشست‌های شورای همکاری خلیج فارس خودداری کرد. پس از ۳ ماه کشمکش، سرانجام با میانجیگری مصر، دو کشور موافقتنامه‌ای برای حل و فصل اختلافات مرزی‌شان منعقد کردند.
کلمه – زهرا امیری
