فقر در ایران در سال‌های اخیر روند رو به رشدی داشت. آبان ماه سال جاری بود که حاجی بابایی، رئیس کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس در یک برنامه تلوزیونی گفت که حدود ۴۰ میلیون نفر از جمعیت کشور نیاز به کمک فوری و آنی دارند. در این شرایط و با افزایش قیمت اقلام خوراکی، تامین سبد غذایی خوب چقدر برای مردم ممکن است؟افزایش قیمت تنها مربوط به یک کالای خوراکی نیست. بنابراین اگر برخی بخواهند اقلام غذایی را جایگزین هم کنند باز هم با مشکل مواجه می‌شوند. شرایطی که به آب رفتن سفره ایرانیان دامن می‌زند.
سفره ایرانیان باز هم آب رفت
بر اساس داده‌های مرکز آمار ایران در دی ماه سال جاری قیمت برنج ایرانی نسبت ماه مشابه سال ۹۹، بیش از ۶۸ درصد افزایش قیمت داشت. همچنین در همین بازه زمانی ماهی قزل‌آلا بیش از ۷۰ درصد، مرغ ماشینی بیش از ۴۴ درصد، گوشت گوسفندی حدود ۲۰ درصد، گوشت گاو حدود ۳۸ درصد، ماست پاستوریزه بیش از ۵۴ درصد، پنیر حدود ۵۴ درصد افزایش قیمت داشت.
اگرچه حبوبات از منابع جایگزین پروتئین گوشتی معرفی می‌شود اما آمارها نشان از افزایش قابل توجه آن می‌دهد. بر اساس گزارش مرکز آمار ایران در دی ماه سال جاری قیمت نخود بیش از ۶۱ درصد، لوبیا چیتی بیش از ۵۲ درصد، عدس حدود ۵۴ درصد، لوبیا قرمز حدود ۳۸ درصد نسبت به ماه مشابه سال قبل افزایش قیمت داشت.کوچک شدن سفره ایرانیان البته به دهک‌های کم درآمد جامعه محدود نمی‌شود. پیش از این در شهریور سال جاری وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی گزارشی منتشر کرد که بر اساس آن میزان مصرف کالاهای اساسی در دهه ۹۰ در تمام دهک‌های درآمدی کاهش یافت.
در چنین شرایطی موضوع امنیت غذایی مردم مطرح می‌شود. تیرنگ نیستانی، استاد گروه تحقیقات و تغذیه انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی کشور می‌گوید: «تغییر قیمت‌ها و وضعیت رفاه مردم در انتخاب غذایی آنها تاثیر می‌گذارد. انتخاب غذایی آنها هم روی سلامتی آنها اثرگذار است.»
مبارزه با گرسنگی انتخاب اول!
این استاد گروه تحقیقات و تغذیه می‌گوید: «زمانی که هزینه اقلام غذایی افزایش زیادی داشته باشد، مردم در ابتدا سراغ مبارزه با گرسنگی می‌روند. بنابراین دیگر به فکر ریزمغذی یا استفاده از میوه و سبزیجات نیستند. تنها به دنبال کالری هستند. در چنین حالتی زمینه‌ساز بیماری‌های واگیر و غیرواگیر می‌شود چون سیستم ایمنی بدن آنها ضعیف می‌شود.»او می‌گوید: «واقعیت تلخ این است که افراد برای اجرای توصیه‌های تغذیه‌ای به کفی از درآمد و دسترسی اقتصادی نیاز دارند. بنابراین اگر این کف درآمد وجود نداشته باشد، توصیه ما دیگر فایده ندارد. توصیه ما فقط به درد سیاستگذاری‌ها می‌خورد.»بر اساس گزارش وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی میزان مصرف کالاهای اساسی در دهه ۹۰ در تمام دهک‌های درآمدی کاهش یافت.
جایگزین کردن اقلام غذایی آسان نیست
او می‌گوید: «مهم‌تر از حذف برخی مواد غذایی، جایگزین کردن یک منبع غذایی دیگر برای آن است. در مبحث تغذیه، غذاها را بر اساس خواص تغذیه‌ای گروه‌بندی می‌کنیم. مثلا در گروه مواد گوشتی و پروتئینی، تخم‌مرغ، حبوبات، پنیر و… دارد. زمانی که گوشت گران باشد این امکان وجود دارد که جایگزینی برای آن پیدا کرد. اما زمانی که همه اقلام غذایی باهم گران باشد، دیگر جایگزین کردن آسان نیست.»
نیستانی ادامه می‌دهد: «زمانی که قیمت اقلام غذایی افزایش چشمگیر داشته باشد و با سطح درآمد مردم تناسبی نداشته باشد، مصرف آن اقلام کاهش می‌یابد یا حذف می‌شود.»او با اشاره به اینکه ریزمغذی موجود در اقلام غذایی مشابه هم نیستند، می‌گوید: «اگرچه مثلا تخم‌مرغ یا پنیر برای گوشت جایگزین شود اما از نظر ریزمغذی مثل هم نیستند. با توجه به نوع جایگزین ممکن است در ریزمغذی‌ها کاستی داشته باشیم. مثلا اگرچه حبوبات پروتئین خوبی دارند اما مرغوبیت پروتئین تخم مرغ و انواع گوشت را ندارند. بنابراین باید مقدار بیشتری از آن استفاده کرد تا جایگزین گوشت شود.»نیستانی ادامه می‌دهد: «در چنین شرایطی باز هم مردم باید از نظر مالی امکان مصرف بیشتر این جایگزین‌ها را داشته باشد.»
امنیت غذایی مردم آسیب جدی دید
خانوارها اما باید بخش زیادی از درآمد خود را صرف مسکن کنند. در کنار هزینه مسکن، سایر هزینه‌ها از جمله بهداشت، حمل و نقل و… امکان انتخاب سبد غذایی خوب و جایگزین کردن اقلام غذایی برای برخی ممکن نیست.
بر اساس داده‌های مرکز آمار ایران در سال ۹۹، بیش از ۴۲ درصد از هزینه خانوارهای شهری صرف مسکن شد. این در حالی است که افزایش قیمت مسکن در سال ۱۴۰۰ تا اندازه‌ای پیش رفت که برخی مجبور به عوض کردن منطقه مسکونی یا حتی حاشیه‌نشینی شدند.
پیش‌تر جلال‌الدین میرزای رزای، رئیس انجمن تغذیه ایران گفت: «در این اوضاع اقتصادی کشور، یکی از حوزه‌هایی که به شدت آسیب دیده امنیت غذایی است. مصرف سرانه گوشت، لبنیات و این دست اقلامی که بسیار گران شدند، آسیب جدی دید.»روز گذشته نیز دنیای اقتصاد با اشاره به گزارش فائو نوشت: «شاخص هزینه‌های مواد غذایی در سراسر جهان در ماه گذشته ۱/ ۱ درصد افزایش یافت که این امر باعث شده تورم ناشی از خرید مواد غذایی به بسیاری از خانوارها لطمه بزند.»بر اساس این گزارش، سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) هشدار داده که هزینه‌های بالاتر مواد غذایی به دلیل تورم، جمعیت فقیرتر را در کشورهای متکی به واردات در معرض خطر و سوءتغذیه قرار می‌دهد.
بهار
