به بهانه سالروز تاسيس ساواک
ساواك ـ موساد؛ بده بستان سركوبگري 
پس از بركناري رضاشاه توسط نيروهاي متفقين در شهريورماه 1320، وليعهد جوان در هنگامه‌اي بر سر كار آمد كه اوضاع داخلي ايران بسيار نابسامان بود. از يك‌سو به درخواست آمريكا، او دريچه‌هاي فضاي سياسي كشور را بيش از اندازه بازگذاشت و اين فضاي باز سياسي باعث پيشروي گروه‌هاي سياسي متفاوت از جمله حزب توده شده بود كه پس از گذشت مدت‌زماني توانست ميان احزاب سياسي ديگر و توده مردم نفوذ كند؛ از سوي ديگر، نخست‌وزيري به‌نام مصدق در راس قدرت قرار داشت كه از آزادي‌هاي سياسي احزاب حمايت مي‌كرد و اين امر مانع از به‌وجود آمدن فضاي ديكتاتوري در كشور مي‌شد. اما پس از كودتاي 28مرداد در سال 1332 ه.ش، سركوب حزب توده و كشف سازمان جاسوسي – اطلاعاتي حزب توده در سال 1334، جو خفقان‌آوري حاكم شد و تلاش‌هاي آمريكا و انگليس براي از بين بردن قدرت اتحاد جماهير شوروي كه از طريق حزب توده در ايران داراي پايگاه قدرتمندي شده بود، اختناق حاكم بر كشور را مي‌افزود و در نهايت، تمامي اين عوامل باعث به‌وجود آمدن سازماني از سوي آمريكا در ايران به نام سازمان امنيتي و اطلاعاتي كشور شد كه به سرعت به سازمان ساواك شهرت يافت. قالب پيشنهادي اين سازمان، طبق نمودار و تشكيلات سازماني سيا توسط آمريكا به ايران پيشنهاد شد و اين سازمان در سال 1335 با تصويب آيين‌نامه‌اي به نام آيين‌نامه سازمان امنيت و اطلاعات كشور (ساواك) به‌صورت رسمي تاسيس شد و تا سال 1340 سيا در تشكيل، آموزش، تجهيز و راهبري ساواك نقش كليدي و مهم بر عهده داشت تا اينكه سيا تصميم گرفت مسووليت‌هاي خود را در ايران و خاورميانه به موساد، سازمان امنيتي و اطلاعاتي اسراييل، يكي از اصلي‌ترين هم‌پيمانان آمريكا، واگذار كند. از ديگر سو با توجه به اينكه اسراييل، كشوري تازه‌تاسيس در منطقه خاورميانه بود و به دليل مساله فلسطين در ميان كشورهاي عربي جايگاه متزلزلي داشت و حتي گاه مورد دشمني آشكار اين كشورها قرار مي‌گرفت، از اين‌رو به دنبال هم‌پيمان قدرتمندي در منطقه بود تا بتواند از مواضع برون‌مرزي خود دفاع كند و ايران هم به دليل موقعيت جغرافيايي، هم به سبب قدرتي كه در منطقه و مهم‌تر از همه هم‌پيماني عميقي كه با آمريكا داشت، بهترين گزينه براي تحكيم سياست‌هاي استراتژيكي اسراييل به‌شمار مي‌رفت. در اوايل دهه 40 و همزمان با رياست سرلشكر حسن پاكروان بر ساواك روابط موساد و ساواك گسترش يافت و با هدايت‌هاي سيا، موساد نه‌تنها به عنوان يك سرويس جايگزين بلكه به عنوان يك سرويس مكمل و قدرتمند به جمع سرويس‌هاي دوست و همراه در ايران و خاورميانه پيوست. با گسترش مخالفت‌هاي كشورهاي عربي با شاه و حمله به رفتار او در برابر دنياي اسلام و با مسافرت خروشچوف، دبيركل حزب كمونيست شوروي در سال 43 به قاهره پيش از قرارداد كمپ ديويد با ظن نزديكي شوروي و مصر به يكديگر، روابط ايران و اسراييل بيش از پيش مستحكم شد و يكي ديگر از عوامل تحكيم جايگاه ساواك و موساد در منطقه روابط رقابتي و پرتنش ايران و عراق بود. به همين دلايل روابط ساواك و موساد روز‌به‌روز مستحكم‌تر مي‌شد و به انحاي گوناگون عملكردهاي موساد در سيا اجرايي مي‌شد. علاوه بر آموزش‌هاي اطلاعاتي و جاسوسي‌‌اي كه از طريق نيروهاي موساد به ساواك داده مي‌شد، موساد در بخش‌هاي غربي و جنوب كشور چند پايگاه اطلاعاتي و جاسوسي ايجاد كرده بود كه اين پايگاه‌ها – كه از سال‌هاي نخست دهه 40 تاسيس شده بودند – در استان‌هاي خوزستان، ايلام و كردستان عمل مي‌كردند و از اهميت فوق‌العاده‌اي برخوردار بودند، چراكه هدف اين پايگاه‌ها – كه به عنوان اهرم‌هاي اطلاعاتي برون‌مرزي اسراييل اقدام مي‌كردند – كشورهاي عربي از جمله كويت، امارات، عربستان، سوريه و به‌خصوص عراق بودند. بنا بر بيانات برخي از سركرده‌هاي ساواك، مقامات موساد براي بهره‌گيري هرچه بيشتر از امكانات ساواك در پايگاه‌هاي خود، به آنان مقرري ماهانه يا به عبارتي رشوه مي‌پرداختند. هرچند اين پايگاه‌ها به ظاهر در سال 46 برچيده شدند، اما سال‌ها بعد اسراييل درصدد فعال‌سازي دوباره اين پايگاه‌ها برآمد كه به دليل عدم تمايل روساي ساواك به سبب قرار داشتن در آستانه صلح ايران و عراق در الجزاير
(1975/1354) اين پيشنهاد عقيم ماند. اما پس از كوتاه‌مدتي – يعني از اوايل سال 55 – اين پايگاه‌ها در غرب و جنوب كشور دوباره فعاليت‌هاي خود را از سر گرفتند و تا زمان پيروزي انقلاب 57- كه توسط انقلابيون تصرف شدند – پابرجا بودند.
فرزانه صديقي
فرزانه صديقي
