حسن روحانی از تاثیر تحریم های آمریکا در دشوار شدن شرایط خبر داده و خواستار گرفتن «اختیارات ویژه» برای اداره کشور شده است. حسن روحانی گفته همانطور که در جریان جنگ با عراق، علی خامنه ای رئیس جمهور وقت اختیارات ویژه ای از آیت الله روح الله خمینی گرفت «و توانستیم جنگ را اداره کنیم و حتی موفقیت‌های بسیاری را به دست آوریم امروز هم به چنین اختیاراتی نیاز داریم».
اختیارات ویژه در معنای حقوقی آن برای اداره دولت، برقراری نوعی شرایط اضطراری است که به دولت امکان می دهد فعالیت عادی و روزمره برخی از نهادها مثل قوه مجریه، مجلس و قوه قضائیه را به حالت تعلیق درآورد یا برای دوره ای محدود، تغییراتی در شرح وظایف و اختیارات آنها بدهد. به دلیل برقراری این وضعیت، ممکن است رعایت بخش‌هایی از حق و حقوق و تضمین شده شهروندان و برخی از قوانین بنیادی کشور به طور موقت با محدودیت هایی رو به رو یا اجرای آن تعلیق شود تا دولت اختیار وسیع تری برای اداره کشور پیدا کند.
دولت ها در وضعیت هایی همچون جنگ و وقوع بلایایی طبیعی اختیارات ویژه می گیرند و کشور را در شرایط اضطراری، با این اختیارات موقت، اداره می کنند. هدف از این کار است. است که سرعت تصمیم گیری و عمل کردن دولت در شرایط غیر عادی، افزایش پیدا کند. برقراری وضعیت اضطراری یا اعطای اختیارات ویژه برای اداره کشور در میان دولت ها، تفاوت‌هایی با تم دارد.
در ایران قانون اساسی جمهوری اسلامی «اختیار ویژه» برای رییس جمهور در نظر نگرفته اما شرایط اضطراری را پیش بینی کرده و به دولت امکان داده در وضعیتی همچون جنگ، موقتا محدودیت های ضروری برقرار کند. اعمال این محدودیت ها باید با تصویب مجلس و برای مدت سی روز باشد اما تمدید این سی روز در صورت نیاز دولت، متفاوت با مصوبه دیگری از مجلس، شدنی است. با این همه تاکنون از این ماده قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران استفاده نشده است اما موقتا با حکم حکومتی سازوکارهای فراقانونی برای اداره کشور تاسیس شده است..
تشکیل شورای عالی پشتیبانی از جنگ شاید اولین نمونه از اعطای اختیار ویژه به رییس جمهور، در جمهوری اسلامی ایران باشد. این شورا پنج سال پس از شروع جنگ ایران و عراق در شرایطی که اداره کشور در حال جنگ روز به روز سخت تر می شد بدون مصوبه مجلس شورای اسلامی و بدون اشاره به برقراری شرایط اضطراری تشکیل شد و به سرعت اختیارات خود را وسعت داد.
حسن روحانی که عضو این شورا بوده در خاطرات خود گفته است «چون شورای عالی دفاع قادر نبود مساله پشتیبانی جنگ را حل کند شورای دیگری در سال ۱۳۶۵ با عنوان شورای عالی پشتیبانی جنگ تشکیل شد که رئیس این شورا هم رئیس جمهور بودند و دارای اختیارات وسیعی بود».
چند ماه پس از تاسیس این شورا، علی خامنه ای رییس جمهور وقت ایران نامه ای به آیت الله خمینی نوشت که نشان می دهد شورای عالی پشتیبانی از جنگ اختیار وضع مصوباتی داشته که قوانین جاری را نقض می کرده و از آقای خمینی خواسته بود تا اعطای این اختیارات را کتبا اعلام کند.
آیت الله خمینی در پاسخی کوتاه به این نامه فرمان داد که «مصوبات شورای عالی پشتیبانی جنگ تا پایان جنگ لازم الاجرا است» یعنی شورا می توانست قانون وضع کند و قوانین مصوب مجلس را هم نادیده بگیرد.
حالا حسن روحانی رئیس جمهور ایران هم خواهان گرفتن اختیارات ویژه ای شده است که در صورت اعطایش به او حداقل اثر آن تعلیق برخی از وظایف و اختیارات عادی نهادهای اصلی کشور مثل مجلس است اما واقعیت این است که همانند سه سال آخر جنگ با عراق، شورای دیگری در جمهوری اسلامی ایران تشکیل شده که ظاهرا اختیارات ویژه‌ای به رییس جمهور داده است.
همانند دوره آیت الله خمینی که شورای ویژه اختیاراتی فراقانونی به اعضای آن داده بود، از خرداد سال ۱۳۹۷ چند هفته پس از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای برجام، شورایی به نام «شورای عالی هماهنگی اقتصادی قوا» با فرمان آیت الله خامنه ای تشکیل شده که ریاست آن با رییس جمهور است و روسای مجلس و وقوه قضائیه هم در آن عضویت دارند. یعنی دو قوه دیگر عملا در اموری که مربوط به دولت است، دخالت داده شده اند.
احمد امیری فراهانی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی که عضو هیات رئیسه مجلس است خبر داده که در شورای عالی هماهنگی اقتصادی قوا «هم به‌جای مجلس قانونگذاری می‌شود هم قوانین موجود بعضاً نسخ می شود». در اظهاراتی که مبنای تاسیس این شورا محسوب می شود، آیت الله خامنه ای گفته بود «آمریکایی‌ها وزارت خزانه‌داری خود را به اتاق جنگ علیه ایران تبدیل کرده‌اند» و در برابر آن در ایران «باید ستاد مقابله با این شرارت دشمن در مرکز اقتصادی دولت تشکیل شود».
اولین جلسه این شورا خرداد سال ۱۳۹۷ در حضور آیت الله خامنه ای برگزار و وبسایت رهبری در گزارشی خبر داد که رهبر ایران به رییس جمهور گفته «هرجا مصوبه‌ای در این شورا به تصویب رسید، دیگر معطل موافقت ایشان نشده و کارها را سریع‌تر آغاز کنند». وزیر کشور چند ماه پس از تشکیل این شورا اعلام کرد مصوبات آن ظرف ۴۸ ساعت با دستور رهبر ابلاغ می‌شود.
در حالی که حسن روحانی خواستار اختیارات ویژه برای اداره کشور است، جمهوری اسلامی ایران یک سال است که عملا به شورایی خارج از مجلس شورای اسلامی، اختیار قانونگذاری و فسخ قوانین مجلس داده است. تاسیس این شورا به تصویب مجلس شورای اسلامی نرسیده و ضرورت ادامه آن هم هر سی روز یک بار قاعدتا بررسی نمی شود. به این معنی تشکیل این شورا مصداقی از برقراری «شرایط اضطراری» در ایران نیست.
با این همه به نظر می رسد شرایط اداره کشور تا به آن حد دشوار است که حسن روحانی این میزان را ناکافی می‌داند و خواستار دریافت «اختیارات ویژه» است. معنی این اختیار ویژه می تواند این باشد که دولت مجوز بگیرد بر خلاف قوانین موجود اقداماتی برای اداره کشور انجام دهد اما بابت این اقدامات هم مورد پیگرد احتمالی قضایی قرار نگیرد.
در وضعیت اضطراری دولت اختیارات ویژه ای می گیرد که دیگر سران قوا فاقد آن هستند. حسن روحانی پیشتر گفته بود به رهبر پیشنهاد کرده خود او «فرمانده جنگ اقتصادی باشد اما قبول نکرده و مسئولیت آن را به رییس جمهور داده است».
سخنگوی شورای نگهبان، نهاد مفسر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران گفته است حسن روحانی تا همین جا هم بیشتر از دیگر روسای جمهور ایران دارای اختیار ویژه بوده است. اگر روایت سخنگوی شورای نگهبان دقیق باشد، معنی اظهارات روحانی این است که این اختیارات کافی نیست. در این صورت گزینه ای که باقی می ماند، برقراری شرایط اضطراری در ایران است که قانون اساسی آن را پیش بینی کرده و در چهل سال گذشته از آن استفاده نشده است.
آیا روحانی برای اداره ایران در دو سال باقی مانده از دوره ریاست جمهوری اش، خواهان اجرای این اصل از قانون اساسی و برقراری «شرایط اضطراری» است؟
ایران وایر
