مقامات ایران از شبکه‌های اجتماعی «درک صحیح فنی ندارند»
محمود عنايت، پژوهشگر اينترنتی و بنيان‌گذار موسسه اسمال مديا، در لندن با راديوفردا در مورد فیلترینگ و وضعيت اينترنت در ایران در صد روز اول رياست جمهوری حسن روحانی گفت‌وگو کرده است.
آقای عنایت در مورد سخنان اخیر وزیر ارتباطات که گفته بود فیس‌بوک را باید «محتوایی فیلتر کرد» می‌گوید این سخنان نشان می‌دهد که مقامات تصمیم‌گیر در این زمینه در جمهوری اسلامی درک صحیح فنی از فیس‌بوک ندارند.
رادیوفردا: آقای عنایت! صد روز از ریاست جمهوری حسن روحانی می‌گذرد و بسیاری در ابتدا امید داشتند که وضعیت اینترنت بهبود خواهد یافت. حتی گروهی از فعالان سایبری و جامعه مدنی در داخل و خارج ایران نامه‌ای به آقای روحانی فرستادند و یادآوری کردند که او در کمپین ریاست جمهوری‌اش از اینترنت و شبکه اجتماعی استفاده کرده و از رئیس جمهوری خواسته بودند تا وضعیت فیلترینگ در ایران را بهبود ببخشد. حال پس از صد روز، وضعیت فیلترینگ در ایران چه تغییری کرده است؟
محمود عنایت: متاسفانه هیچ تغییری نکرده است. شرایط شبیه همان شرایط قبل از انتخاب آقای حسن روحانی به عنوان رئیس جمهوری ایران است. سیستم فیلترینگ بعد از اعلام نتایج انتخابات به وضعیت عادی بازگشت، چون چند ماهی قبل از انتخابات نرم‌افزارهای فیلترشکن کار نمی‌کردند، اما دقیقا روز بعد از انتخابات، قبل از این که حتی آقای روحانی وارد کاخ ریاست جمهوری بشود، این محدودیت‌ها از بین رفت و سیستم فیلترینگ به حالت عادی برگشت.
این تنها تفاوتی بود که اتفاق افتاد که می‌توان گفت هیچ ربطی به ایشان و آغاز دوران ریاست جمهوری ایشان نداشت. در واقع چیزی که نشان داده شده است، این است که همچنان تصمیم‌گیری‌های عمده در مورد وضعیت فیلترینگ در ایران، در دست نهادهای دیگری است که شاید بالاتر از دسترسی نهاد ریاست جمهوری و کابینه است.
که نشانه‌هایی از این امر، در سخنان وزیر ارشاد دولت یازدهم، مشخص است که ایشان گفته بودند نهادهای مختلفی هستند که در امر فیلترینگ دخیل هستند و وزارت ارشاد یکی از آن نهادهاست. صحبت‌های بسیاری از رفع فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی به‌ویژه فیس‌بوک و توئیتر شنیده می‌شد که خب هیچ کدام از این اتفاق‌ها به واقعیت تبدیل نشده و حتی چند هفته قبل، سیستم فیلترینگ ایران پروتکل گوگل را دستکاری و منع کرد که همین اقدام باعث شد تا حتی چند روزی شبکه اجتماعی گوگل پلاس و پلی‌استور یعنی جایی که شما امکان این را دارید که اپلیکیشن‌ها را از سایت گوگل دانلود کنید، از کار بیفتد.
اما سیستم فیلتر کردن سایت‌ها به همان روال قبل ادامه داشته است و هیچ تغییری ایجاد نشده است.
آیا می‌توان گفت که دولت ایران راه دولت چین را در حوزه اینترنت در پیش گرفته است؟ یعنی مقامات از شبکه‌های اجتماعی به صورت فعال استفاده می‌کنند، ولی سانسور همچون گذشته ادامه می‌یابد.
دقیقا، می‌توان این را گفت. اما وضعیت ایران تفاوت عمده‌ای هم با چین دارد، در چین یک سری شبکه‌های اجتماعی با حمایت دولت راه افتاده است که خیلی موفق هستند و بسیاری از کاربرهای عمومی و عادی در این شبکه‌های اجتماعی و چت‌روم‌ها عضویت دارند و در آنها شرکت می‌کنند، و این یک تفاوت عمده بین وضعیت ایران و چین است.
در ایران، فورم‌ها و شبکه‌های اجتماعی اصلی مانند توئیتر و فیس‌بوک که کاربران بسیاری در آنها فعال هستند فیلتر شده‌اند، ولی در چین چت‌روم‌هایی راه افتاده که تحت نظر و زیر تیغ سانسور دولت هستند، ولی این چت‌روم‌ها بین کاربران عادی بسیار محبوبیت دارند و کاربران از آنها استفاده می‌کنند.
در ایران سیاست دوگانه‌ای حاکم است، چت‌روم‌هایی که خود مقام‌های دولتی برای دسترسی یا تاثیرگذاری روی رسانه‌های خارج از ایران و سیاستمداران خارجی از آنها استفاده می‌کنند، همان ابزارها و پلات‌فرم‌ها برای افراد عادی ممنوع است و آنها نمی‌توانند از آن استفاده کنند.
آقای عنایت! وزیر ارتباطات اخیرا در مورد تغییر مدل فیلترینگ فیس‌بوک صحبت کرده و گفته است که فیس‌بوک باید بر اساس محتوا فیلتر شود. آیا تاکنون، کشور دیگری، به چنین سانسوری دست زده است؟
تا جایی که من می‌فهمم، متاسفانه این حرفی که وزیر ارتباطات گفته است، نشان از آن دارد که درک درستی از مسائل فنی و نحوه کار این شبکه‌های اجتماعی در ایران وجود ندارد.
نکته اول این است که در فیس‌بوک این امکان وجود ندارد که بتوان بر اساس آدرس موجود یا محتوایی که به طورعمومی دیده می‌شود فیلترینگ را اجرایی کرد، چرا که تمام ترافیک فیس‌بوک رمزگذاری شده است و روی اس‌اس‌ال است و سیستم فیلترینگ ایران نمی‌تواند تشخیص دهد که داخل محتوای آن چیست.
حتی اگر این امکان وجود داشته باشد، فیس‌بوک این امکان را به شما نمی‌دهد که بخواهید محتوا را تفکیک کنید که این محتوا درباره سیاست است یا موضوع دیگری. و حتی اگر این امکان هم وجود داشته باشد، دولت ایران باید برای حذف یا تغییر محتوایی به فیس‌بوک درخواست بدهد یا کاری انجام شود و آن چیزی که از فیس‌بوک می‌دانیم این است که در بسیاری از موارد مشابه به دولت‌های دنیا پاسخ منفی داده است.
فکر می‌کنم این صحبت نشان از آن دارد که درک درست فنی از نحوه کار شبکه‌های اجتماعی وجود ندارد و فقط چیزهایی گفته می‌شود. در واقع اگر دولت ایران بخواهد چنین کاری را انجام دهد نیز به لحاظ فنی امکان انجام آن را ندارد.
در گزارش ماه سپتامبر «اسمال مدیا» به جابه‌جایی پست‌های کلیدی در وزارت ارتباطات ایران اشاره کرده‌اید و نوشته‌اید که پست‌های کلیدی و از جمله خود پست وزیر ارتباطات به دست کسانی افتاده که سابقه کاری و حرفه‌ای در این زمینه دارند. آیا این تغییر افراد، تاثیری در روند سیاست‌های کلان جمهوری اسلامی در مورد اینترنت خواهد داشت؟
تا الان که نداشته است ولی باید صبر کرد و دید که تا چه حد کابینه و تیم آقای روحانی می‌توانند بر روی مسائل مربوط به فضای مجازی در ایران تصمیم‌گیرنده و تاثیرگذار باشند.
همان طور که می‌دانید در سال گذشته به دستور رهبر جمهوری اسلامی ایران، یک شورای عالی فضای مجازی در ایران تشکیل شد که در واقع کار و وظیفه اصلی این شورا، ایجاد هماهنگی بین سازمان‌ها و نهادهای مختلفی است که در زمینه اینترنت و فضای مجازی در ایران فعال هستند و حتی در پایان دوره آقای محمود احمدی‌نژاد، ایشان سعی کرد که این نهاد را زیر نظر خودش بیاورد که موفق نبود.
حال باید دید که آقای روحانی واقعا تا چه حد می‌تواند در این نهاد تاثیرگذار باشد یا این که مانند آقای احمدی‌نژاد اگرتلاش کند این نهاد را تحت نظر ریاست جمهوری بیاورد، موفق خواهد شد یا خیر؟ که البته احتمال چنین اتفاقی بسیار اندک است.
این نهاد بیشتر با یک دید امنیتی راه‌اندازی شده و متشکل از نیروهای امنیتی است و به احتمال خیلی زیاد اگر فضا همین طور باقی بماند، من فکر نمی‌کنم که دولت آقای روحانی بتواند تاثیر آن‌چنانی بر تصمیم‌گیری‌ها داشته باشد.
من فکر می‌کنم همچنان نیروهای امنیتی و نظامی در ایران، مدیریت اصلی در زمینه مسائل کلان فضای مجازی را در ایران در اختیار داشته باشند.
