پيامد عبور مترو اصفهان از خيابان چهارباغ
صدرا محقق
مترو پرحاشيه اصفهان عاقبت كار خود را با پل تاريخي و 400ساله اصفهان كرد و سقف سي‌وسه پل شكاف برداشت. اين ترك كه در دهانه ششم از ضلع جنوب غربي پل ديده مي‌شود، پيش از اين وجود نداشت و عبور دستگاه حفار مترو اصفهان از زير پايه‌هاي پل تكانه‌هايي به آن داده است كه به نظر مي‌رسد اصلي‌ترين عامل بروز شكاف در اين بخش از پل باشد. از همان اولين روزهايي كه مسير عبور قطار شهري اصفهان از مسير خيابان چهارباغ و در نزديكي سي‌وسه پل اعلام شد، همه كارشناسان و دوستداران ميراث فرهنگي اصفهان از خطر فراوان حركت‌هاي پياپي قطارهاي مترو و تكانه‌هاي بي‌شمار آن براي آثار تاريخي موجود در اين مسير و به ويژه اين پل اعلام نظر كردند، با اين حال اما مسوولان شهري اصفهان به هيچ كدام از اين تذكرات و هشدارهاي كارشناسي توجهي نكردند. تونل‌سازي مترو اصفهان آغاز به كار كرد و دو مسير رفت‌وبرگشت مترو در قالب دو تونل جداگانه حفاري شد، مسير برگشت كه از سي‌وسه پل فاصله دارد و از جنوب به شمال است، برقرار شد و كار حفاري آن پايان يافته است ولي دستگاه حفار در مسير رفت كه از شمال به جنوب حفاري مي‌شود با عبور از زير بستر سي‌وسه پل در ابتداي بلوار ملت و ضلع جنوبي پل دچار انحراف شد و همان‌جا نيز متوقف شده است.
انحراف دستگاه حفار
دو‌سال پيش در ماه‌هاي مياني سال 88 بود كه براي اولين بار خبر انحراف دستگاه حفار تونل مترو اصفهان و برخورد آن با پي سي‌وسه پل منتشر شد. دستگاه حفر تونل (TBM) شركت قطار شهري اصفهان كه دستگاهي دست دوم و ساخت شركت آلماني «هنركرشت» است، با انحراف از مسير تونل شرقي خط شمال- جنوب مترو اصفهان پس از عبور از زير رودخانه زاينده‌رود در حدود 30رينگ (طولي معادل 40متر) در كنار سي‌وسه پل به اشتباه حفاري كرد و همان‌جا متوقف شد. آن روزها بحث درباره اين دستگاه و آسيب احتمالي وارد شده به سي‌وسه پل بر پايه حدس‌ها و گمانه‌ها بود. نه خبرنگاران اجازه ورود به تونل را داشتند و نه كارشناسان ميراث فرهنگي، مسوولان شهري و مترو نيز در اين‌باره اظهار نظر مي‌كردند، با اين حال برخي افراد محلي مي‌گفتند همان روزها خاكي زرد رنگ و متفاوت در ميان خاك‌هاي حفاري شده تونل ديده شد كه اين مساله نگراني بيش از پيش كارشناسان و دوستداران ميراث فرهنگي را موجب شد. همچنين گفته مي‌شد اين خاك ناشي از برخود دستگاه با پايه‌هاي پل در زير زمين است. حتي با اين وجود هم اجازه تحقيق و بررسي دقيق در اين‌باره صادر نشد تا همچنان مساله مترو و سي‌وسه پل در هاله‌اي از ابهام باقي بماند.
نشست زمين در ده متري پل
در آخرين ماه‌هاي سال گذشته بود كه مسوولان شهري اصفهان و شركت مترو اين شهر بعد از توقف دوساله دستگاه در زير زمين و خوابيدن كار حفاري مترو اعلام كردند كار خود براي اصلاح مسير دستگاه را آغاز خواهند كرد. همان ايام بار ديگر وقوع حادثه‌اي در فاصله كمتر از 10متري از رمپ جنوبي پل هشداري ديگر باره بود، شكافي در حدود يك و نيم در سه متر و عمق نزديك به دو تا سه متر در نزديكي سي‌وسه پل باز شد كه مسوولان به صورت شبانه آن را پر كردند و اطلاعاتي دقيق از دلايل اصلي آن منتشر نكردند. اين نشست درست در نقطه‌اي بوده كه دستگاه حفار آخرين حفاري‌ها را انجام داده است. راهكارهاي پيشنهادي كارشناسان و مسوولان شهري و شركت مترو اصفهان تاكنون نتيجه‌اي نداده و دستگاه همچنان در جاي خود متوقف است.
نياز به مرمت هاي كارشناسي
با اين حال اما آن‌گونه كه عكس اين گزارش نيز به وضوح نشان مي‌دهد، بخش‌هايي از بدنه سازه پل دچار آسيب شده است، حالا چند روزي است مسوولان سازمان ميراث فرهنگي اصفهان داربست‌هاي مرمتي روي شانه‌هاي سي‌وسه پل بسته‌اند و در حال انجام بندكشي بر بخش‌هايي از پل هستند تا اين شكاف و ديگر آسيب‌هاي موجود بر بدنه پل را اصلاح كنند. اين در حالي است كه به اعتقاد كارشناسان مرمت، آسيب‌هاي وارد شده بر قامت سي‌وسه پل بيش از آنكه به مرمت‌هاي دم دستي نياز داشته باشند به بررسي‌هاي علمي و كارشناسي و همچنين علت‌يابي دقيق نياز دارند.
مجدالدين رحيمي، كارشناس ارشد رشته مرمت و احياي بناها و بافت‌هاي تاريخي است، او در اين‌باره به «شرق» مي‌گويد: «رفتار سازه‌اي اين پل تاريخي به‌صورت ثقلي است و به‌دليل فرسودگي ناشي از عوامل مختلف داراي توانايي و مقاومت بسيار بالايي نيست، به همين دليل مستندنگاري دقيق وضعيت موجود و نصب تجهيزات مانيتورينگ و پايش لحظه به لحظه براي بررسي رفتارهاي سازه در برابر حوادثي چون عبور دستگاه حفار مترو در نزديكي آن و همچنين تردد ماشين‌ها و عبور مردم از روي آن ضرورت دارد. كنترل و بررسي ارتعاشات ناشي از تردد وسايل نقليه و نشست‌هاي احتمالي بخش‌هايي از پل (حتي به ميزان بسيار كم) ناشي از عوامل مختلف بايد مورد رصد و كنترل باشد.» رحيمي در ادامه مي‌افزايد: «با توجه به نوع سازه اين يادگار تاريخي باشكوه و ارزشمند، هرگونه تغيير در مكانيسم طبيعي و اصيل آن به بروز عوارضي خاص منجر خواهد شد. با نگاهي دقيق به بخش‌هاي مختلف اين پل، وضعيت فرسودگي و بخش‌هاي آسيب‌ديده آن، متوجه اين موضوع مهم خواهيم شد كه در صورت عدم رعايت اصول و نكات فني خاص، عبور مترو تاثير بسيار مخربي بر اين پل خواهد گذاشت. با توجه به تغييرات ايجادشده در پيرامون اين اثر ارزشمند، نبايد عارضه‌هايي همچون ترك و شكاف ايجادشده را بدون دقت به علل بروز آن، با ملات پر و به سادگي از آن چشم‌پوشي كرد. بروز ترك در بناي تاريخي بيانگر وجود عوامل مخل است كه پايداري بنا را تهديد مي‌كند و رفتاري عاميانه كردن با اين‌گونه عوارض در زماني نه‌چندان دور عوارض بسيار ناخوشايندي را به بار خواهد آورد.» اين كارشناس مرمت در ادامه با تاكيد بر لزوم توجه اصولي به سي‌وسه پل تصريح مي‌كند: « عدم توجه اصولي به فرآيند حفاظت كالبدي با بهره‌گيري از تكنولوژي‌هاي مدرن در يادگاران تاريخي، منجر به بروز عوارضي مي‌شود كه عمليات مرمت را به‌همراه خواهد داشت. در صورتي كه با حفاظت، پايش و مانيتورينگ مستمر و هوشمند، اين قابليت وجود دارد كه با تمهيداتي بروز عوارض را به حداقل ممكن رساند و با كمترين ميزان مداخله در كالبد يادگاران تاريخي چون سي‌وسه پل، آن را با رعايت اصل امانتداري، به نسل‌هاي آينده بسپاريم.»
موضوع امنيتي شده است
در همين حال يك منبع آگاه در اداره كل ميراث فرهنگي استان اصفهان كه نمي‌خواهد نامش ذكر شود به «شرق» مي‌گويد: «در آسيب رساندن دستگاه و مترو اصفهان به سي‌وسه پل هيچ شكي نيست، هم اكنون نيز دستگاه شانه به شانه ضلع جنوبي پل و روبه‌روي هتل متوقف شده است.
آخرين راهكاري كه مسوولان در دست دارند ايجاد يك حفره بزرگ در ميدان اول چهارباغ در هزارجريب است تا شايد بتوانند با دسترسي به دستگاه تيغه‌هاي آن را مرمت كنند. حتي شايعه‌هايي به گوش مي‌رسد كه قطع كردن آب زاينده‌رود براي حل معضل اين دستگاه حفار و فراهم كردن شرايط براي مرمت آن است.»
اين كارشناس در پاسخ به اين سوال كه آيا كارشناسان سازمان ميراث فرهنگي از تونل و دستگاه حفار بازديد كرده‌اند، مي‌گويد: «تعدادي از كارشناسان سازمان براي ديدن وضعيت يك‌بار وارد تونل شده‌اند اما هيچ‌كدام اجازه مصاحبه و اعلام نظر ندارند. » اين شكاف در سقف يكي از دهانه‌هاي پل تازه اول كار است، چرا كه حتي اگر دستگاه حفار تونل مرمت شود و مترو اصفهان شروع به كار كند، قطارها بايد دست‌كم هر پنج دقيقه يك‌بار از زير سي‌وسه پل عبور كنند، هر بار عبور قطار برابر است با يك‌بار لرزيدن سي‌وسه پل، اين يعني قرار است اين شاهكار معماري صفوي در آينده هر
پنج دقيقه يك‌بار به لرزه درآيد. با وجود اين شكاف و ديگر تبعاتي كه تكانه‌هاي ناشي از عبور قطار براي اين سازه تاريخي خواهد داشت، بايد منتظر آسيب‌ها و شكاف‌هاي بيشتري در بدنه اين پل تاريخي بود. سي‌وسه پل كه 295متر طول و 75/13متر عرض دارد در تاريخ ۱۵دي ۱۳۱۰ با شماره ثبت ۱۱۰ به‌عنوان يكي از اولين اثرها در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است. سي‌وسه پل در زمره اولين آثاري است كه شاه عباس اول دستور ساخت آن را در پايتخت رويايي خود به معماران خوش سليقه دربارش داد.
