از مهندسان نادان تا خلیج فارس بی‌صاحب
«عیسی کلانتری» در بیش از چهار دهه گذشته از جمهوری اسلامی کمتر سال‌هایی را بیرون از دولت و کابینه سر کرده است و هر از چند گاهی با اظهارات جنجالی خود مطرح می‌شود. او در آخرین اظهار نظر خود گفته است که خلیج فارس امروز «بی‌صاحب» است و «تقریبا مانند دوران جاهلیت با تنوع زیستی خلیج فارس برخورد می‌کنیم.» کلانتری رییس «سازمان حفاظت محیط زیست» است. درباره او و حرف‌های جنجالی‌اش در گزارش زیر بیشتر می‌خوانید.
در آخرین سال‌های دولت دوم آیت‌الله «علی خامنه‌ای» به کابینه «میرحسین موسوی» پیوست تا عنوان وزیر کشاورزی را در اختیار گیرد. ردای وزارت کشاورزی در سه دولت بعدی نیز بر تن این دانش‌آموخته زراعت از آمریکا باقی ماند تا این که وزارت کشاورزی با ادغام با وزارت جهاد کشاورزی، بر سردر خود نام وزارت جهاد کشاورزی را نصب کرد و عیسی کلانتری که عنوان آخرین وزیر کشاورزی را یدک می‌کشید، جای خود را به «محمود حجتی» داد.
خروج از دولت آن هم پس از ۱۲ سال مداوم تجربه و تخصص مرتبط سبب شد تا عیسی کلانتری با راه‌اندازی یک تشکل غیردولتی در حوزه کشاورزی، دبیرکلی «خانه کشاورز» را بر عهده بگیرد و حال به منتقد سیاست‌های دولت در حوزه کشاورزی بدل شود.
اما پذیرش آن انتقادها از کسی که خود بیش از یک دهه سیاست‌گذار آن حوزه بود، آسان به نظر نمی‌رسید. با این حال کلانتری در سال‌های بعد از وزارت کشاورزی ثابت کرده است که می‌تواند حتی اظهاراتی عجیب‌تر و جنجالی‌تر از آن انتقادها نیز داشته باشد.
بخشی از اظهار نظرهای عجیب کلانتری در مستندی به نام «مادرکشی»، ساخته «کمیل سوهانی»، به تصویر کشیده شده است که در آن عیسی کلانتری، مدیر پروژه احیای دریاچه ارومیه، به نادانی خود و دیگر دولت‌مردان جوان و انقلابی دهه‌های نخست پس از انقلاب بهمن ۱۳۵۷ اعتراف می‌کند و آن سیاست‌های اشتباه در سدسازی و مدیریت آب را زیر سوال می‌برد.
او خود و دیگر مدیران آن دهه‌ها را «مهندسین نادان» نامید که اشتباهات‌شان نه از سر عمد که از سر ناآگاهی علمی بوده است.
اما او که از بهمن سال ۱۳۹۲ با حکم وزیر وقت نیرو به دبیری «ستاد احیای دریاچه ارومیه» منصوب شده بود، بخشی از برنامه احیای دریاچه ارومیه را با منحرف کردن جریان آب رودخانه و انتقال آب از این حوزه به حوزه‌ای دیگر استوار کرد.
کلانتری زمانی از مدافعان و مبلغان خودکفایی در کشاورزی بود. او در مرداد ماه سال ۱۳۹۰ به عنوان دبیرکل خانه کشاورز، گلایه کرده بود که «ایران به بازار مکاره محصولات کشاورزی کشورهای جهان تبدیل شده است.»
اما او بعدتر نگران استانداردهای میزان استفاده ایران از آب‌های تجدیدپذیر و تفاوت معنادار استفاده بسیار بیشتر این آب‌ها از استانداردهای جهانی شد.
عیسی کلانتری، پیش از آن که در دولت دوم «حسن روحانی» به عنوان رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، جای «معصومه ابتکار» بنشیند، با حکم «اسحاق جهانگیری» مشاور معاون اول رئیس‌جمهوری در امور آب، کشاورزی و محیط زیست شد.
او در بهار سال ۱۳۹۴ در اظهاراتی از بحران آب و خشکسالی در ایران سخن گفت، اما جملات کلانتری با ملاحظه و مصلحت‌سنجی معمول مقام‌های دولتی و رسمی همراه بود.
عیسی کلانتری به صراحت هشدار داد که «اگر وضع فعلی مصرف آب در بخش کشاورزی ادامه داشته باشد، کمتر از ٢٥ سال دیگر شرق و جنوب ایران کاملا خالی از سکنه خواهد شد.»
او تاکید کرد: «اگر فکری برای بحران آب نکنیم ٢٥سال دیگر، باید پنجاه‌میلیون ایرانی از کشور مهاجرت کنند که تبعات وحشتناکی دارد تا جایی که شاید چیزی به نام ایران دیگر وجود نداشته باشد.»
عیسی کلانتری حتی ابایی نداشت که بگوید «بحران خشکسالی در ایران به وضعیتی رسیده است که حیات و تمدن سرزمین در معرض تهدید قرار گرفته‌است.»
حتی حکم حسن روحانی برای نشستن کلانتری بر کرسی سازمان حفاظت محیط زیست نیز باعث تغییر رویکرد او در بیان اظهارات حاشیه‌سازش نشده است. حضور کلانتری در سازمان حفاظت محیط زیست خود کم حاشیه نداشت، محیط‌زیستی‌ها او را با توجه به سوابق تجربی و تخصصی و تحصیلاتی متعلق به حوزه کشاورزی می‌پنداشتند که از قضا در مقابل ملاحظات محیط‌زیستی‌ها بود.
کلانتری به رغم اظهار نظرهایش درباره بحران آب که باید قاعدتا نشان‌دهنده ملاحظه او درباره این موضوع باشد بر سر آب با نمایندگان شمال و جنوب ایران درگیر شده است.
او در همان ابتدای ورود به سازمان به استاندار سمنان اطمینان داد که با انتقال آب دریای خزر به این استان موافق است، حال آن‌که پیش‌تر گزارش‌های دفاتر تخصصی سازمان با این انتقال آب مخالفت کرده و همان مخالفت‌ها مبنای مقاومت در برابر اجرای آن طرح شده بود.
در آذر ماه سال ۱۳۹۶، افشای نامه محرمانه کلانتری درباره انتقال آب خوزستان و تاکید او بر این نکته که خوزستان کمبود آب ندارد بلکه هدررفت آب مشکل اصلی این استان است، سبب‌ساز مشاجره‌ای لفظی بین او و شماری از نمایندگان وقت استان شد.
در ویدیویی که از آن ماجرا منتشر شد، او در میانه دعوا خطاب به یکی از نمایندگان معترض می‌گفت: «فکر کردی من ابتکار هستم؟»
عیسی کلانتری در آبان ماه ۱۳۹۸ با دفاع از انتقال آب دریای خزر به دریاچه ارومیه گفته بود: «برخی افراد موضوع انتقال آب دریای خزر به دریاچه ارومیه را سیاسی می‌کنند، در حالی که این موضوع در حیطه اختیار وزارت نیروست و به هیچ‌کسی ربطی ندارد.» این اظهارات او این بار با واکنش نمایندگان شهرهای شمالی ایران همراه شد.
اما بخش عمده‌ای از کشمکش رسانه‌ای عیسی کلانتری در سال‌های اخیر به موضوع بازداشت فعالان زیست محیطی از سوی «سپاه پاسداران انقلاب اسلامی» در زمستان سال ۱۳۹۶ مربوط می‌شود که رئیس سازمان حفاظت محیط زیست را بر آن داشت تا به دفاع از بازداشت‌شدگان برخیزد.
موضع کلانتری با آن‌چه وزارت اطلاعات درباره بازداشت‌شدگان اعلام می‌کرد، مشابه بود. رئیس سازمان حفاظت محیط زیست ایران در خرداد ماه ۱۳۹۷ در همایشی گفت: «با توجه به این که "هیچ مدرکی" دال بر جاسوسی شماری از فعالان بازداشت‌شده محیط زیست وجود ندارد، آن‌ها باید آزاد شوند.»
رئیس سازمان محیط زیست تاکید کرده بود: «تا کنون مشخص شده [است که] این افراد بدون این که کار خلافی بکنند، بازداشت شده‌اند.»
کلانتری چند بار دیگر هم بر همان موضع مشابه وزارت اطلاعات ماند، هر چند که از تابستان پارسال خطاب به خبرنگارانی که درباره سرنوشت بازداشت‌شدگان می‌پرسیدند توصیه کرد که بهتر است درباره آن‌ها سوالی پرسیده نشود، چرا که به او گفته‌اند هر چه درباره بازداشتی‌ها کمتر اظهار نظر بشود برای آن‌ها بهتر است.
اما رئیس سازمان محیط زیست در میانه مهر ماه امسال در گفت‌وگویی با «روزنامه آرمان ملی» توضیحاتی به کلی متفاوت داشت و گفت برای پرونده فعالان محیط زیست پی‌گیری کرده است، ولی به او «گفتند به شما ربطی ندارد و شما در کار ما دخالت نکنید.»
عیسی کلانتری در ادامه آن گفت‌وگو اظهار داشت: «وقتی آن‌ها به ما می‌گویند این افراد جاسوس هستند، حتما دلیل و مستنداتی دارند که در حوزه محیط زیست نیست و ما از آن‌ها بی‌اطلاع هستیم.»
در ماه‌های گذشته اظهار نظرهای رئیس سازمان حفاظت محیط زیست درباره مدارس طبیعت نیز جنجال زیادی به پا کرده است. او که در پی شکایت آموزش و پرورش از این مدارس به تعطیلی آن‌ها راضی شده بود، درباره این مدارس گفته بود که «در مدارس طبیعت خدا را کنار گذاشته بودند و باورهای کمونیستی آموزش می‌دادند.»
به گفته معاون حسن روحانی در این مدارس باورهای کمونیستی آموزش داده می‌شد: «این مدارس، حتی مجوز نداشتند و مسئولان به این اجماع رسیدند که این مدارس ضد باورهای دینی و خداباوری است. با پول مردم نباید کودکان را ضد خدا تربیت کنیم.»
او بنیان‌گذاران این مدارس را «توده‌ای‌‌ها» معرفی کرده بود و پرسیده بود «کدام دیوانه‌ای به این‌ها اجازه کار می‌دهد؟»
اظهارات جنجالی کلانتری محدود به حوزه کاری او نیست، معاون رئیس‌جمهوری ایران در دیگر حوزه‌ها نیز سخنانی عجیب و غیرمعمول دارد؛ مثلا دقیقا در شرایطی که آیت‌الله علی خامنه‌ای از لزوم فرزندآوری و افزایش جمعیت ایران سخن می‌گوید و دستگاه‌های حکومتی سرگرم یافتن راه حلی برای اجرای این خواست هستند، عیسی کلانتری با این جملات، ایده افزایش جمعیت را به چالش می‌کشد: «شما می‌توانید جمعیت کشور را به ۱۵۰میلیون نفر برسانید، اما این کشور با منابع امروز پتانسیل تامین غذا برای ۵۵ تا ۶۰ میلیون نفر دارد، به طوری که همین امسال ۱۲ میلیارد دلار مواد غذایی وارد کشور شده است، در حالی که ارزش کل گندم تولیدی کشور ۲.۵ میلیارد دلار است.»
کلانتری حتی ابایی ندارد در جایگاه معاون رئیس‌جمهوری به صراحت بگوید: «تسخیر سفارت آمریکا را قبول ندارم.» و معتقد است که حکومت باید با دانشجویانی که سفارت آمریکا را اشغال کردند، برخورد می‌کرد.
یا این که در «دانشگاه سنندج» بی‌پروا با نقد «انقلابی‌گری» بگوید: «خواسته‌های ایده‌ال و به ظاهر انقلابی به مصیبت‌های دائمی برای کشور و مردم تبدیل شده و باید سالیان طولانی آن را تحمل کنیم. امروز با برنامه‌های نادرست کشور را گرفتار کرده و البته گرفتاری تنها به خشک شدن چند تالاب و دریاچه ختم نمی‌شود.»
عیسی کلانتری همچنین در یکی از آخرین گفت‌وگوهایش از انتخاب جنجالی «کاوه مدنی» به عنوان معاونش در سازمان دفاع کرده و گفته است: «کاوه مدنی را انسان بزرگوار، دانشمند، بابرنامه و یک فرصت برای کشور می‌دانستم، اما متاسفانه این فرصت را از من گرفتند. مدنی در کارش هیچ مشکلی نداشت و نه دوتابعیتی بود، نه جاسوس. من تا یک حدی می‌توانستم در برابر آن اتفاقات مقاومت کنم، مقاومت بیشتر، به صلاح او نبود.»
کاوه مدنی از دانش‌آموختگان جوان خارج از ایران بود که به دعوت کلانتری به ایران آمد و به عنوان معاون سازمان محیط زیست مشغول به کار شد. اما پس از مدتی به شدت از طرف نیروهای تندرو مورد هجمه قرار گرفت. فشارها به قدری بر او افزایش یافت که حتی حضور او در یک جمع خصوصی در سفری خارجی به ابزاری برای فشار برای برکناری او انجامید.
مدنی در نهایت تحت فشار نیروهای امنیتی و نقض مکرر حریم شخصی، از قبیل بررسی ایمیل‌های شخصی یا ورود به مراودات خصوصی او، ناچار به ترک ایران شد. وی به همین دلایل، در سال ۱۳۹۷ از سمت خود استعفا کرد و کلانتری نیز اعلام کرد علی‌رغم میل باطنی، این استعفا را می‌پذیرد.
عیسی کلانتری، معاون حسن روحانی، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و مشاور اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهوری ایران، شبیه به دولت‌مردان دیگر در جمهوری اسلامی نیست. صراحت لهجه، اظهار نظرها یا تصمیمات غیرمعمولش، جنجال و حاشیه را همنشین همیشگی او کرده است؛ رئیس سازمان حفاظت محیط زیستی که معتقد است در این چهل سال محیط زیست برای مقام‌های جمهوری اسلامی «بازیچه»، «فانتزی» و « تشریفاتی» بوده است.
احسان مهرابی - ایران وایر
