آزاده دواچی

آن سه زن، و این سه زن،

رؤیای مبارزه بدون خشونت

«در خیابان های یمن» برنده جایزه نوبل شد

و در «خیابان های ایران» به بند کشیده شد

مدرسه فمینیستی: خبر «اهدای جایزه نوبل صلح امسال به سه زن مبارز»، یادآور روزهای خوش گذشته است، زمانی که شیرین عبادی جایزه صلح را برای زنان ایران به ارمغان آورد و جهان را متوجه نقش زنان در روند دموکراسی خواهی و صلح و دستیابی به حقوق برابر در کشوری مانند ایران کرد. اما امروز پس از گذشت 8 سال از آن واقعۀ عزیز، این بار «خواهری و همبستگی جهانی زنان» است که باز هم نور امید را برای ما زنان ایرانی شعله ور می سازد، امید به این که حضور مؤثر زنان در جنبش های اجتماعی و دموکراسی خواهی همراه با تأکید و پافشاری بر «مبارزات مسالمت آمیز و عاری از خشونت» همچنان از سوی افکار عمومی جهانی، به طور فزاینده ای مورد تکریم و پذیرش واقع می شود. امروز «این سه خواهر جهانی» ما درحالی به نمایندگی از همه زنانی که به مبارزات مسالمت آمیز در جهت استقرار دموکراسی و برابری، امید دارند، برنده جایزه صلح شده اند، که «سه خواهر هموطن» ما به خاطر همین آرزو و امید و ایمان شان متأسفانه در حبس و حصر و زندان بسر می برند.

نسرین ستوده، زهرا رهنورد و فرانک فرید، سه سمبل مبارزات بی خشونت برای دستیابی به دموکراسی و برابری هستند که امروز در کشورمان به بند کشیده شده اند. هم «آن سه خواهر جهانی» برندۀ جایزه نوبل صلح، و هم «این سه خواهر وطنی» همگی در جبهه ای جهانی و گسترده برای ایجاد «جهانی عاری از خشونت» تلاش کرده اند و برای آن، دچار رنج و محرومیت و هزینه های بسیار شده اند. اگر «توکل کرمان» زن یمنی که امروز در مقابل «علی عبدالله صالح»، سعی دارد «مبارزات بدون خشونت گاندی را در خیابان های صنعا» ترویج کند (و به همین خاطر هم مورد تکریم جهانی قرار می گیرد)، «نسرین ستوده» همتای ایرانی اش، در همین چارچوب های حقوقی بسته، با صداقت و فداکاری از حقوق موکلان اش دفاع می کند تا روشی مسالمت آمیز و عاری از خشونت برای «حق خواهی» را به نمایش بگذارد و به همین خاطر به بند کشیده می شود. «فرانک فرید» همتای دیگرش، در آرزوی صلح و برابری و دموکراسی و داشتن محیط زیستی عاری از آلودگی و فاجعه، سرودهایش را به زبان تورکی و فارسی بر صفحات تاریخ جنبش زنان ثبت می کند و از این رو به بند و زندان کشیده می شود، و «زهرا رهنورد» به اتهام حق خواهی و پتانسیل های رهبری اش در جنبش دموکراسی خواهی سبز، به حصر کشیده می شود.

آن سه زن، و این سه زن، بی شک از یک تبار هستند، از تبار زنان مبارزی که برای دستیابی به دموکراسی و برابری، مسالمت جویی و پرهیز از خشونت را در سر لوحۀ پیکار اجتماعی خود قرار داده اند. بی شمار زنان ایرانی دیگر که امروز در بند و حصرند از بهاره هدایت تا مهدیه گلرو و فرشته شیرازی و.... همگی می توانند تبلور مبارزات خود را در آن سه زنی که امروز جایزه صلح را از آن خود کردند، بیابند. از همین روست که می توان اهدای جایزه صلح به «آن سه زن»،«الن جانسون»، «لیما گوبوی» و «توکل کرمان»، را به همه زنانی که به واسطه منش و روش مبارزه خشونت پرهیزشان امروز در زندان بسر می برند تبریک گفت. از همین رو مدرسه فمینیستی هم به سهم خود، این پیشآمد مبارک و ماندگار در تاریخ جوایز صلح نوبل را به همه زنان کشور بویژه به «این سه زن» برجسته ایرانی: «نسرین ستوده، زهرا رهنورد و فرانک فرید» تبریک و تهنیت می گوید.

اهدای صلح نوبل به سه زن و امید به تغییر در وضعیت زنان در دنیا

اهدای جایزه ی نوبل امسال به سه زن از آفریقا و خاورمیانه، برگی دیگر از توجه جامعه ی جهانی به حضور مؤثر و انکارناپذیر زنان در مبارزات صلح آمیز و بدون خشونت برای برقراری آزادی و برابری را درکشورهای در حال توسعه رقم زد. کمیته ی نوبل صلح امسال هنگام اعلام نتایج جایزه اعلام کرد: "ما نمی توانیم در دنیا به دموکراسی وصلح پایدار برسیم مگر این که زنان فرصت های برابر با مردان را به دست آورند و بتوانند بر پیشرفت و توسعه ی تمامی لایه های اجتماعی تاثیر بگذارند".1 از سال 1901 كه اولين جايزه صلح نوبل اهدا شد تاكنون 110 نفر موفق به دريافت اين جايزه شده‌اند. در ميان اين مجموعه 110 نفري، نام 11 زن وجود دارد. زنانی که از آن سال تاکنون موفق به دریافت این جایزه شده اند عبارتند از: بارونس برتافون زوتنر سال 1905 به خاطر تلاش در راه اعتلاي جنبش‌ هاي صلح‌ طلبانه، جين آدامز سال 1931 به خاطر تلاش در راه توقف جنگ جهاني اول، اميلي گرين بالچ سال 1946 به خاطر ارائه طرح هاي خلاق براي استقرار صلح در جهان، بتي ويليامز و مريد كاريگان سال 1976 به خاطر اقدام جسورانه براي توقف خشونت در ايرلند، مادر ترزا سال 1979 به خاطر احترام به روح والاي بشر، آلواميردال سال 1982 به خاطر تلاش‌هايش در جنبش خلع سلاح آنگ سان سوچیسال 1991 به خاطر مبارزه در راه صلح و آشتي، ريگو برتا منچوتام سال 1992 به خاطر مبارزه در راه حقوق بشر به خصوص حقوق بوميان، جودي ويليامز سال 1997 به خاطر مبارزه در راه منع استفاده از مين، شيرين عبادي سال 2003 به خاطر تلاش ها و فعاليت ‌هاي حقوق بشر، وانگاري ماتايي سال 2004 به‌ خاطر نماد همبستگي تنگاتنگ از صلح جهاني و محيط‌ زيست2.

و اکنون، اهدای این جایزه ی معتبر به سه زن تاثیر گذار در عرصه ی «مبارزات بدون خشونت» و همینطور در عرصه ی حقوق زنان، نشان دهنده ی تصمیم کمیته نوبل برای جلب توجه افکار عمومی به سرکوب حقوق زنان در سراسر دنیا و برانگیختن انگیزه ی زنان در دنیا برای مبارزه برای کسب حقوق برابر در جوامع مردسالار، در سراسر دنیاست. برندگان این دوره، «الن جانسون» اولین زن رئیس جمهور در دوره پس از استعمار آفریقا، «لیما گوبوی» از کشور لیبریا و همینطور «توکل کرمان» یکی از سرشناس ترین چهره های انقلاب مردمی یمن است که سرچشمه ی الهام بیداری و حضور بسیاری از زنان منطقه و جوامعی است که زنان همیشه به عنوان شهروندان درجه ی دوم تلقی می شوند.

کمیته‌ نوبل علت انتخاب سیرلیف و گبووی را نقش مهم آنان در پایان دادن به جنگ‌های داخلی ۱۳ ساله در لیبریا و فعالیت‌های شان برای تحکیم صلح و حمایت از حقوق زنان دانسته است. الن جانسون سیرلیف ۷۲ ساله پس از پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۰۶ میلادی بر اساس الگوی جنبش مدنی در آفریقای جنوبی، کمیته ‌ای تشکیل داد که محور اصلی فعالیت‌ اش بازیافتن حقیقت و فراهم ساختن زمینه‌ی آشتی ملی بود. کمیته‌ صلح نوبل علت برگزیدن توکل کرمان، به عنوان یکی از برندگان جایزه صلح امسال را فعالیت‌های او در حمایت از حقوق زنان، دموکراسی و آزادی عنوان کرده است. این روزنامه‌نگار ۳۲ ساله در ماه‌های گذشته در اغلب حرکت‌های اعتراضی در صنعا، مرکز اعتراض های مردم یمن، در میان معترضان و اغلب در صف نخست جای داشته است.3

تصمیم کمیته نوبل برای اهدای جایزه به سه زن از کشورهایی که عموماَ زنان به واسطه ی فرهنگ و سنت های مردسالار از حضور در جنبش های اجتماعی منع می شوند، جلب توجه سازمان ها و نهادهای بین المللی به حضور مؤثر زنان در این جنبش هاست. مادامی که زنان در جنبش های اجتماعی، مشاغل حکومتی و دیگر فعالیت های اجتماعی بیشتر دیده شوند، دسترسی به آموزش، تخصص و همچنین بهداشت آنان با چالش های بیشتری مواجه خواهد شد و در نتیجه توجه دولت ها به این امر بیشتر متمرکز خواهد گشت. تصمیم کمیته نوبل برای اهدای جایزه به این سه زن نیز بر همین اساس شکل گرفته است، چرا که هدف آنها جلب توجه تمامی نهادهای بین المللی و همینطور نهادها و ارگان های ملی و داخلی به سرکوب زنان در جوامع مردسالار و توجه به موقعیت های زنان و در نتیجه تلاش برای بهبود وضعیت آنان دراین جوامع است. با این حال خود کمیته نوبل علت این تصمیم را اینگونه اعلام کرده است که قصد دارند تا با دادن این جوایز، دیگر زنان این جوامع را تشویق کند تا نقش مؤثرتری در بهبود وضعیت عمومی زنان در جنبش های اجتماعی و در تمامی سطوح جامعه ایفا کنند.

اهدای این جایزه از سوی دیگر نشان می دهد که زنان بر خلاف آنچه که اکثرا در جوامع مردسالار تلقی می شود، تا چه حد می توانند پتانسیل های خود را در جنبش های اجتماعی بدون خشونت به نمایش بگذارند و قدرت رهبری این جنبش ها را تا میزان بالایی حفظ کنند. از سوی دیگر به دلیل حذف زنان از اکثر فعالیت های اجتماعی و در حاشیه قرار دادن آنها در جنبش های اجتماعی توسط فرهنگ و سنت مردسالار کشورهای در حال توسعه، اهدای این جایزه نشان داد که تا چه حد تاثیر زنان در نگاه داشتن جنبش های بدون خشونت و روند صلح می تواند موثر باشد.

علاوه بر این، توجه این کمیته به یکی از زنان تاثیر گذار در انقلاب های عربی، نویدبخش فعالیت ها و جنبش های بسیاری از زنان در حرکت های اعتراضی علیه دیکتاتوری های منطقه است. جایی که زنان با وجود فعالیت هایی که در انقلاب های اخیر داشته اند، اما مدام توسط گروه های محافظه کار پس زده می شوند، اهدای این جایزه نشان از عزم جهانی برای بیرون کشیدن فعالیت های زن و برجسته کردن نقش آن ها در انقلاب های عربی است که شاید تاکنون پوشیده مانده است. انقلاب هایی که با وجود آنکه زنان در آن نقش کلیدی و مهمی داشته اند، اما عموما به نفع مردان و گروه و نهادهای مردانه در این جوامع مصادره می شود.

توکل کرمان: «ما به خشونت متوسل نمی شویم، مهم نیست که دولت چه کند، ما به مبارزات مسالمت آمیزمان ادامه می دهیم.»

«توکل کرمان» درحالی خبر دریافت جایزه نوبل را دریافت کرد که در چادری در میدان تغییر صنعا مشغول تدارک تجمع اعتراضی بود. توکل یکی از زنان مدافع حقوق زنان در یمن است که تاکنون بارها توسط دولت صالح بازداشت و تهدید شده است، با این حال از زمان دستگیری هایش تاکنون از صف اول مبارزات علیه دیکتاتوری حاکم بر یمن کوتاه نیامده است. انتخاب این زن 32 ساله یمنی که مادر سه فرزند است، به عنوان یکی از حامیان اصلی تجمعات در انقلاب یمن است که سرچشمه الهام برای دیگر زنان خاورمیانه و تشویق آنان به حضورشان در اعتراضات مردمی به عنوان اعضای برابر جامعه ی خود است.

در همان ابتدای تظاهرات در یمن، «صالح» تلاش کرده بود تا به همان شیوه ی مرسوم جامعه مردسالار خود، از طریق اعضای مرد خانواده ی «توکل کرمان»، او را خاموش کند. برای همین به برادرش گفته بود که مانع از رفتن خواهرش به خیابان و برگزاری تجمعات اعتراضی شود، صالح همچنین تهدید کرده بود که هرکس مخالف من باشد کشته خواهد شد، اما کرمان همچنان به خیابان می رفت و در صف اول تجمعات مردم یمن علیه دیکتاتوری صالح به مبارزه پرداخت. او که از روش صالح برای به خشونت کشیدن تجمعات مسالمت آمیز مردم یمن کاملا آگاه بود و می دانست صالح برای بقای دیکتاتوری خود قطعا دست به خشونت خواهد زد، تمام تلاش خود را کرد تا تجمع کنندگان را از اعمال رفتارهای خشونت آمیز بازدارد. او در تلاش بود تا به مردم یادآوری کند که: "ما به خشونت نخواهیم گروید، مهم نیست که دولت چه کند، ما به مبارزات مسالمت آمیزمان ادامه می دهیم." روز جمعه بعد از اعلام مبارزه ی بدون خشونت توسط کرمان گروهی از یمنی ها اطراف «توکل کرمان» جمع شدند و دولت صالح را مسخره کردند که "هی رژیم صالح نگاه کن! ما داریم بدون خشونت مبارزه می کنیم" اما کرمان توانست رویای مبارزه ی بدون خشونت گاندی را در خیابان های صنعا پیاده کند. در همین جا بود که هرچه قدر دولت صنعا برای سرکوب معترضین خشونت بیشتری به کار می برد، از چشم مردم بیشتر می افتاد. 4

انتخاب «توکل کرمان» به عنوان سمبل مبارزات بدون خشونت، نشان از پتانسیل های زنان در رهبری جنبش های اعتراضی و بدون خشونت دارد. به نظر می رسد که تصمیم کمیته ی نوبل هم چیزی بیشتر از این نبوده است که نشان دهد چگونه در جامعه ای که دیکتاتوری و روابط تیره ی مردسالاری زنان را از دست یافتن به حقوق اولیه شان بازداشته است، اما در همین میان زنانی هستند که در صف اول این مبارزات قرار می گیرند و حضور آنان در جنبش های اجتماعی نه تنها از میزان خشونت های حاصله می تواند بکاهد، بلکه به عنوان محرکی برای بسیج کردن تمامی گروه های موجود در جامعه برای به کارگیری حداکثر ابزار در مبارزات بدون خشونت است. از سوی دیگر توجه نهادهای بین المللی به حضور زنان در جنبش های اجتماعی و در کل وضعیت عمومی آن ها در جوامع درحال توسعه، انگیزه و امید بیشتری برای آنان در جنبش های اجتماعی را فراهم می کند و به دنیا نشان می دهد که چگونه در جایی که اکثر زنان از اولین حقوق اولیه خود به واسطه روابط پیچیده ی مردسالاری و سنتی حذف می شوند، زنان این توانایی را دارند که به عنوان اهرمی مؤثر در جنبش های اجتماعی حرکت کنند و در نتیجه بر روند برقرار صلح و دموکراسی تاثیر بگذارند.

تاکید کمیته صلح نوبل بر پتانسیل های رهبری توسط زنان در جنبش های دموکراسی خواهی

تمرکز کمیته ی صلح نوبل امسال بر موضوع زنان، نشان از اشراف و آگاهی نهادهای بین المللی نسبت به نقش تاثیرگذار زنان در پیشبرد روند دموکراسی در کشورهای در حال توسعه دارد. چرا که روند دموکراسی در جوامع امروز خاورمیانه که از قضا اغلب آنان درگیر دیکتاتوری های مذهبی بنیادگرایان شده اند، تنها زمانی می تواند به دست آید که زنان همانند مردان از حقوق شهروندی مساوی برخوردار شوند، شهروندان درجه ی دوم تلقی نشوند، فعالیت های آنان سرکوب نشود و از سوی دیگر بتوانند پتانسیل های رهبری در جنبش های دموکراسی خواهی مردمی را بیش از پیش نمایش دهند. درعین حال دولت های این کشور ها را متوجه اهمیت حضور زنان در سطح اجتماع و تاثیر گذاری آنها بر روند صلح و برابری می کند که به نوبه ی خود می تواند دستاورد مهمی در توسعه ی قوانین مدنی و از میان برداشتن چالش های موجود بر سر راه فعالان زن در این کشورها در نظر گرفته شود.

روند انقلاب های کنونی در کشورهای عربی، و صلحی که در خاورمیانه و کل جهان می تواند به دست آید نیز در سایه ی حضور برابر زنان و مردان در کنار یکدیگر (برای تغییر سرنوشت شان در لایه های مختلف جوامع) به دست می آید. انقلاب ها و حرکت های اجتماعی بدون حضور زنان و در نظر گرفتن حقوق آنان، سرنوشت روشنی نخواهد داشت و این حضور فعالان زن و نهادهای زنان است که می تواند نیرو های عمل گرا و مشخص اجتماعی را علیه نظام های مردسالار و دیکتاتوری بسیج کند و از بروز خشونت میان نهادهای انقلابی و تندرو بکاهد. (چنانکه نمونه اش را در مبارزات مردم کشورمان در جنبش سبز شاهد بودیم). اهدای این جایزه به زنان و به ویژه به یکی از زنان تاثیر گذار در انقلاب های عربی، می تواند بر حرکت فعالان زنان در دیگر کشورهای خاورمیانه از جمله ایران تاثیر مثبت و امیدوارکننده ای بگذارد و ذهن عمومی جامعه و از جمله نیروهای تحول خواه را نسبت به تاثیر مثبت و توانایی های زنان در رهبری تجمعات بیدار کند و در نتیجه نیروهای کمتری از فعالان زنان را به حاشیه براند. از سوی دیگر به فعالان زنان این فرصت را می دهد تا در مورد روش مبارزاتی و استراتژی های خود برای پیشرفت دموکراسی و برابری ، تحلیل و نگاهی دوباره داشته باشند و به بررسی وضعیت خود در خلال این جنبش ها بپردازند و استراتژی های آیندۀ خود را با توجه به شرایط کنونی جامعه ی خود تعریف کنند.

دریافت این جایزه، توسط سه زن مبارز، انگیزه و امید تغییر در بسیاری از زنان خاورمیانه و کشورهای در حال توسعه را در حالی افزایش می دهد که آنها را متوجه حمایت افکار عمومی جهان و نهادهای بین المللی نیز خواهد کرد. همچنین برای بسیاری از فعالان حقوق زنان در ایران نیز نوید حرکت و گام های مثبتی خواهد بود، چرا که آن ها را برای بسیج توانایی ها و نیروهایشان و «ائتلاف مجدد برای تشکیل جبهه ای متحد برای تغییر قوانین تبعیض آمیز» در کنار برقراری صلح در جامعه ی کنونی ایران، هدفمند تر و مصم تر خواهد کرد.

پانوشت ها :

1- http://www.washingtonpost.com/world/nobel-peace-prize-goes-to-three-women/2011/10/07/gIQAJdwBSL_story.html

2- http://www.aftabnews.ir/vdcakany149nm.5k4.html

3- http://www.dw-world.de/dw/article/0,,15443811,00.html

4- http://www.newyorker.com/online/blogs/newsdesk/2011/10/tawakkol-karmans-moral-vision.html