سقوط هواپیمای روسی؛ آغاز ترس بیشتر از «داعش»

به نظر می‌رسد به همان میزانی که زمین منطقه خاورمیانه عربی دچار بحران و تلاطم‌های عمیق اجتماعی، سیاسی و نظامی شده است، فضای این منطقه در آسمان نیز دستخوش شرایط نگران‌کننده‌ای است.

دامنه عملیات پروازی قدرت‌های غربی به رهبری آمریکا بدون کسب هرگونه مجوزی با اطلاق نام مأموریت مبارزه با تروریسم، اکنون دایره وسیع‌تری را دربر گرفته است.

اکنون باوجود چندهزار پرواز عملیاتی، نتایج نشان داد اقدامات نظامی، کمتر تأثیری بر جغرافیا و قلمرو نظامی گروه‌های افراطی برجای گذاشته و بر تبعات فاجعه‌بار رویدادهای انسانی اعم از کشتار بی‌گناهان و آوارگی انسان‌ها افزوده است.

اتفاق پیش‌آمده برای هواپیمای روسی در مسیر شرم‌الشیخ به سن‌پترزبورگ و پذیرفتن مسئولیت سقوط آن توسط یکی از گروه‌های معتقد به اندیشه خلافت اسلامی داعش، فارغ از آنکه در حقیقت یک عملیات پرتاب موشک یا بمب‌گذاری داخل هواپیما باشد یا نباشد، این احتمال را متصور می‌کند که جریانی خاص یا مجموعه‌ای از جریان‌های مرتبط درصدد آن هستند که حتی با اتخاذ روندهای فاجعه‌آمیز در مسیر تحولاتی که می‌تواند متکی به یافتن یک فرمول سیاسی برای حل مناقشات را میسر گرداند، موانعی ایجاد کنند و شدت جنگ و درگیری را افزایش دهند.

نباید فراموش کرد که روسیه طی ماه گذشته با آغاز عملیات هوایی در حمایت از ارتش سوریه برای پاکسازی مناطق دستخوش بحران، به‌عنوان عنصری تازه، وارد صحنه نظامی منطقه شده و با پشتیبانی از ارتش سوریه تأثیری مهم اما کوتاه‌مدت را در تغییر جغرافیای زمینی مناطق تحت حاکمیت آن دولت برجا گذاشته است.

به‌طوری‌که ارتش سوریه توانست با حمایت هوایی در مسیر حلب و مناطق پیرامون مدیترانه مجددا حاکمیت ملی خود را مستولی کند. با این وضع به نظر می‌رسید روسیه به موازات تأثیرگذاری در آرایش نظامی درصدد است با برگزاری روندی از گفت‌وگوهای متنوع، طرف‌های درگیر را به‌سوی یک گفت‌وگوی بین‌المللی نیز سوق دهد؛ اجلاس وین درباره سوریه با حضور کشورهای مؤثر یکی از این ابتکارات بود که در کنار پذیرش هیأت‌هایی از معارضان سوری و مخالفان نظام حاکم بر سوریه، مورد توجه سیاست خارجی فدراسیون روسیه واقع شد.

بدیهی است در این شرایط که مسیر گفت‌وگوهای سیاسی باز شده بود و به نظر می‌رسید این فرایند نتیجه‌ای برای میان‌مدت را در پی داشته باشد، عناصر مخرب چون رژیم صهیونیستی، گروه‌های فرصت‌طلب و برخی کشورهای خاص که ناپایداری، تنش و بی‌ثباتی منطقه را مجالی برای تحکیم مبانی قدرت خود می‌دانستند، با رویه‌های مختلف اعم از اظهارات تند و سخیف مقامات ناتوان و کم‌تجربه خود، تحرکات تروریستی و به‌کارگیری قوه امنیتی – اطلاعاتی درصدد برهم‌زدن توازن نسبی قابل‌انتظار برآیند.

در این فضا اقدام به ساقط‌کردن هواپیمای روسی می‌تواند پیام آشکاری باشد برای مسکو که ورود به گفت‌وگوی سیاسی و اجتناب از خشونت در منطقه را نوید می‌داد.
بدون هیچ‌گونه پیشداوری درباره جهاتی که می‌توانند از این رویداد تلخ و اقدام سبعانه منتفع شوند امروز باید با نگرانی زایدالوصفی روند تحولات پرشتاب منطقه را موردتوجه قرار داد و در مسیر کاستن از اوج‌گرفتن این بحران و میل به صلح و ثبات در منطقه که سرنوشت جمعی همه کشورها و ساکنان خاورمیانه را رقم خواهد زد، مسئولانه پنجره‌ای گشود.

مواضع متناقض از سوی برخی از کشورهای درون و بعضی قدرت‌های فرامنطقه‌ای و رویه‌های متعصبانه و پرخاشجویانه حاکم بر منطقه به همان میزان که بر شدت بحران می‌افزاید اسباب ایجاد تنش‌های تازه نیز خواهد شد، بنابراین چه‌بسا برخی از گروه‌های سودجو یا جهاتی همچون رژیم صهیونیستی بکوشند با بهره‌برداری فرصت‌طلبانه از ادبیات سخیف و تنش‌زا، به مصداق رویکردهای غیرقابل‌هضم دولت‌های حاشیه جنوبی خلیج‌فارس بر شدت تنازعات درون‌منطقه‌ای بیفزایند، پس بنابراین شایسته است این همسایگان ما برای ثبات خود، مبارزه با خشونت فزاینده و تداوم همگرایی منطقه‌ای، بیان سیاسی خود را مهار کرده تا عناصر مخرب و فرصت‌طلب در پس ردای این حکومت‌ها پنهان نشده و ثبات و امنیت منطقه را با ماجراجویی‌های چنین  مورد تهدید قرار ندهند.

سرنوشت جمعی کشورهای مسلمان منطقه حکم می‌کند خویشتن‌دارانه و به‌دور از تعصب، باوجود همه رفتارهای گذشته، گام‌های تازه‌ای برداشته شود. حکومت‌های سنتی و دولت‌های این منطقه باید درک کنند تداوم فقدان اعتماد درون‌منطقه‌ای میان کشورهای مسلمان و پرخاشجویی بی‌حاصل، کاشتن باد و دروکردن توفان مهیب است. در ادبیات فارسی اشاره مولانا که «آدمی مخفی است در زیر زبان * این زبان پرده است بر درگاه جان»، پندی است که اگر به آن توجه شود، درشت‌گویی و بی‌خردی کلام دوستان در همسایگی منطقه‌ای واحد را مهار خواهد کرد.

 سیدعلی موجانی